2025-01-31

Święto Kali 卡腊节

Święto Kali to przypadające właśnie dziś tradycyjne święto grupy etnicznej Kucong z Yunnanu.
Zacząć trzeba od tego, kim jest Kala. Zgodnie z legendą Kucongów, to właśnie on, najdawniejszy z ich przodków, nauczył ich uprawiać ziemię i hodować zwierzęta. Gdy zmarł, Kucongowie postanowili, że w każdą rocznicę jego śmierci - czyli w każdy trzeci dzień pierwszego miesiąca księżycowego, będą oddawać mu cześć. Opowiadają sobie wówczas o nim legendę. 
Dawno, dawno temu Kucongowie nie potrafili uprawiać ziemi, a hodowaniu trzody chlewnej, bydła czy nawet kur ani im się nie śniło. Pewnego razu jeden z Kucongów, młodzian zwany Kala, wędrując po lesie przyuważył stadko sójkowców ciemnobrewych, które co i rusz wylatywały z traw z połyskującymi ziarenkami, już to lśniącymi na czarno, już to czerwonymi jak krew, już to błyszczącymi na żółto jak złoto. Kala poszedł tam więc i pozbierał z każdego koloru po trochu i zabrał je do domu. Na drugi rok, w porze wiosennych burz wysiał je w ogrodzie przed domem i cierpliwie czekał. Gdy drzewa tekowe zaczęły zrzucać liście, z ziaren wyrosły pędy i w niedługim czasie pola były pełne dojrzałych zbóż. Te ziarenka to były znane nam dziś zboża - gryka, sorgo i kukurydza. Gdy Kala zebrał plony, zaprosił wszystkich na ucztę, a gdy dziwowali się, skąd wziął tyle jedzenia dla wszystkich, nauczył swych współplemieńców siać zboża. 
Czas jakiś później nauczył się wyplatać siatki i wnyki do łapania ptaków i leśnej drobnicy. Tej wiedzy również użyczył współplemieńcom. Potem z kolei metodą prób i błędów odkrył, że niektóre z tych zwierząt da się po złapaniu oswoić i przysposobić do hodowli, jeśli im stworzyć bambusowe czy drewniane klatki i paliki. Dzięki jego wiedzy lud Kucong mógł przestać bać się głodu.
Gdy Kala umarł, Kucongowie postanowili zachować go w pamięci w niezwykły sposób: w każdej wiosce wybrano największy, najrozłożystszy kasztan i uznano go za wcielenie Kali. Każdego roku w rocznicę śmierci składają przy nim ofiary, by upamiętnić swego najwspanialszego przodka.

2025-01-29

Wąż 蛇

Wężowa kompozycja znad Szmaragdowego Jeziora

Dziś zaczął się Rok Węża. Dlatego dziś wpis językowy, zgodnie z tradycją. Zwracam jednak Waszą uwagę na fakt, że wąż nie jest znakiem podstawowym, a pochodną... robaka. Wszystkie pełzające po ziemi plugastwo było przez starożytnych Chińczyków wsadzane do jednego worka; w najstarszym piśmie chińskim czyli w napisach na kościach wróżebnych znaki robaka i węża niemal się nie różnią.

Zresztą, po dziś dzień w niektórych regionach Chin węże zowie się "długimi robakami" 长虫 - w Kunmingu mamy nawet pasmo górskie, które tak się nazywa

Pierwszym znakiem, który dziś poznamy, jest więc 蛇 shé - wąż (dawniej pisany również 虵). Podstawowa wymowa to shé, ale istnieją również inne wymowy, które często pozostały już tylko w przysłowiach i w lokalnych dialektach: yí, tuó, chí. 

Rok Węża nazywamy więc 蛇年shénián. Druga tradycyjna nazwa to 巳蛇 sìshé - nazwa wykorzystująca mierzenie upływu czasu przy pomocy Ziemskich Gałęzi. 巳 jest szóstą z nich, więc Rok Węża jest szóstym w kolejności w tradycyjnym chińskim kalendarzu. 

Większość odwężowych słów ma coś wspólnego z wężami oczywiście - przeważnie są to po prostu ich gatunki, których w większości nie będę przytaczać, choć będzie parę wyjątków. Znajdziemy tu także słowa związane z wężowymi cechami oraz wężowe słowa ze świata przyrody. 
  • 蛇行 shéxíng - skradać się, poruszać się zygzakiem, wić się, pełzać. Dosł. poruszać się jak wąż 
  • 毒蛇 dúshé - jadowity wąż. Dosł. wąż z trucizną 
  • 蛇毒 shédú - wężowy jad
  • 蟒蛇 mǎngshé - pyton 
  • 蛇皮 shépí - wężowa skóra 
  • 四腳蛇 [四脚蛇] sìjiǎoshé - jaszczurka. Dosł. Wąż na czterech stopach  
  • 白花蛇 báihuāshé - mokasyn ostronosy, grzechotnik z rodzaju Deinagkistrodon. Dosł. Wąż w biały deseń. Nazywany również 五步蛇 wǔbùshé czyli wężem na pięć kroków 
  • 蛇形 shéxíng - serpentyna, zwinięty jak wąż, w kształcie litery S. Dosł. w kształcie węża 
  • 蛇膽 [蛇胆] shédǎn - woreczek żółciowy węża (używany w tradycyjnej medycynie chińskiej) 
  • 蛇紋石 [蛇纹石] shéwénshí lub 蛇紋岩 [蛇纹岩] shéwényán - serpentyn. Dosł. kamień o wężowym wzorku 
  • 水蛇 shuǐshé - wąż wodny
  • 水蛇腰 shuǐshéyāo - smukła i gibka talia, gibkie ciało. Dosł. talia wodnego węża 
  • 蛇麻 shémá - chmiel. Dosł. wężowe konopie 
  • 蚺蛇 ránshé - boa 
  • 魯蛇 [鲁蛇] lǔshé - loser (gł. w tajwańskim slangu) 
  • 鹽蛇 [盐蛇] yánshé - gekon. Dosł. solny wąż 
  • 蛇矛 shémáo - starożytna broń podobna do dzidy z grotem wygiętym na kształ węża 
  •  蛇管 shéguǎn - wąż ogrodowy elastyczny 
  • 眼鏡蛇 [眼镜蛇] yǎnjìngshé - kobra czyli okularnik 
  • 蛇莓 shéméi lub 蛇藨 shépāo - poziomkówka. Dosł. wężowa poziomka 
  • 蛇蒿 shéhāo - estragon. Dosł. wężowa bylica 
  • 蛇皮果 shépíguǒ - oszpilna jadalna (salak). Dosł. owoc w wężowej skórze 
  • 響尾蛇 [响尾蛇] xiǎngwěishé - grzechotnik. Dosł. wąż z brzmiącym ogonem 
  • 游蛇 yóushé - wąż wodny. Dosł. pływający wąż 
  • 白花蛇舌草 báihuāshéshécǎo Hedyotis diffusa. Dosł. trawa jak język mokasyna ostronosego 
  • 蛇果 shéguǒ - jabłoń Red Delicious. Dosł. wężowy owoc (jabłko podsunięte Ewie przez węża?) 
  • 蛇綠岩 [蛇绿岩] shélǜyán - ofiolit. Dosł. skała wężowej zieleni 
  • 蛇頭 [蛇头] shétóu - głowa węża/szmugler ludzi 
  • 長蛇陣 [长蛇阵] chángshézhèn - tyraliera. Dosł. formacja długi wąż 
  • 小龍 [小龙] xiǎolóng - wąż. Dosł. mały smok 
  • Oprócz tego są i słowa wykorzystujące skojarzenie węża z czymś złym i szkodliwym (sporą część znajdziemy w idiomach i przysłowiach, które przetłumaczę za chwilę): 
  • 地頭蛇 [地头蛇] dìtóushé - regionalny szef mafii, miejscowy zabijaka. Dosł. lokalny wąż 
  • 蛇蠍 [蛇蝎] shéxiē - zły, złowrogi, zdradziecki. Dosł. wąż-skorpion 
  •  蛇蠍美人 [蛇蝎美人] shéxiēměirén - femme fatale. Dosł. wąż-skorpion piękna kobieta 
  • 人蛇 rénshé - nielegalny imigrant. Dosł. wężowy człowiek 
  • 人蛇集團 [人蛇集团] rénshéjítuán - syndykat szmuglujący ludzi. Dosł. syndykat wężowych ludzi 
  • 蛇頭 [蛇头] shétóu - głowa węża/szmugler ludzi 

Poniżej inne okołowężowe znaki, odbiegające od naszego znaku podstawowego:
  • Część węży ma swoje własne znaki, też opatrzone kluczem robaka, do których może, ale nie musi zostać dołączony podstawowy znak węża, np. 蟒 mǎng to pyton, ale często mówi się 蟒蛇 mǎngshé czyli dosłownie "pyton wąż". 
  • 蝮 fù - jadowity wąż, żmija. Jednak po dodaniu znaku węża otrzymujemy 蝮蛇 fùshé - Agkistrodon czyli rodzaj węży z podrodziny grzechotników 
  • 虺 huǐ, huī - wielki jadowity wąż. Znak współcześnie w zasadzie nieużywany, ale spotykany w wyrażeniu 虺蜥 huǐxī, które oznacza zarówno jadowitego węża, jak i nikczemną, złą osobę 
  • 蚺 rán - boa, ale jako nazwa rodziny obejmuje wszystkie dusicielowate, nie tylko boa 
  • Ciekawie nazywają się też węże z rodziny Trimeresurus, do której należą rozmaite gatunki trwożnic. Po chińsku nazywa się je po prostu "zielonymi jak liście bambusa" 竹葉青 [竹叶青] zhúyèqīng. 
  • Osobną nazwę ma również wężowy język: 芯子 xìnzi 

A tutaj kilka przysłów, powiedzeń i idiomów: 
  • 畫蛇添足 [画蛇添足] huàshétiānzú - dorysowywać wężowi nogi. Przenośnie: zepsuć efekt przez niepotrzebne dodatki, przedobrzyć. Stąd 蛇足 shézú - coś zbędnego. Dosł. wężowe nogi 
  • 引蛇出洞 yǐnshéchūdòng - zdemaskować złoczyńcę. Dosł. wyciągnąć węża z dziury 
  • 打草驚蛇 [打草惊蛇] dǎcǎojīngshé - niechcący ostrzec przeciwnika; ukarać kogoś dla przykładu. Dosł. bić trawę, by przestraszyć węża 
  • 虎頭蛇尾 [虎头蛇尾] hǔtóushéwěi - mocny początek, kiepski koniec. Dosł. głowa tygrysa, ogon węża 
  • 龍頭蛇尾 [龙头蛇尾] lóngtóushéwěi - mocny początek, kiepski koniec. Dosł. smoczy łeb, wężowy ogon 
  • 牛鬼蛇神 niúguǐshéshén - czarne charaktery, straszliwe potwory. Dosł. bycze diabły, wężowe bóstwa 
  • 虛與委蛇 [虚与委蛇] xūyǔwēiyí - udawać ogładę. Dosł. fałszywy jak grzeczny wąż. Zwróćcie uwagę na wymowę znaku węża! 
  • 龍蛇混雜 [龙蛇混杂] lóngshéhùnzá - mieszanina dobrych i złych ludzi. Dosł. smoki wymieszane z wężami 
  • 佛口蛇心 fókǒushéxīn - dwulicowy, obłudny. Dosł. słowa Buddy, serce węża 
  • 杯弓蛇影 bēigōngshéyǐng - przesadna podejrzliwość. Dosł. widzieć węża w łuku odbitym w kieliszku 
  • 人心不足蛇吞象 rénxīnbùzúshétūnxiàng - wiecznie niezadowolony człowiek jest jak wąż próbujący połknąć słonia 
  • 一朝被蛇咬,十年怕井繩 [一朝被蛇咬,十年怕井绳] yīzhāobèishéyǎo, shíniánpàjǐngshéng - kto się na gorącym sparzył, ten na zimne dmucha, lepiej dmuchać na zimne. Dosł. raz ugryziony przez węża, dziesięć lat boi się liny. Również w wersji 一年被蛇咬十年怕井繩 [一年被蛇咬十年怕井绳] yīniánbèishéyǎoshíniánpàjǐngshéng 
  • 強龍不壓地頭蛇 [强龙不压地头蛇] qiánglóngbùyādìtóushé - lokalny gangster, który stoi ponad prawem. Dosł. mocny smok nie może zgnieść lokalnego węża. 
  • 打蛇不死,後患無窮 [打蛇不死,后患无穷] dǎshébùsǐ, hòuhuànwúqióng - zło trzeba wyplenić do końca. Dosł. jeśli zbijesz węża, ale go nie zabijesz, kłopoty będą trwać bez końca 

Oby Rok Węża był dla Was łaskawy!

2025-01-28

wigilia Nowego Roku

Jak tam? Wszystko wymiecione, wysprzątane, długi pooddawane, ozdoby świąteczne powieszone? Wybieramy się dziś na uroczystą kolację z rodziną młodszej siostry ZB. O nietypowości przedsięwzięcia niech świadczy fakt, że ona sama właśnie wybyła na tygodniową wycieczkę do Korei, pozostawiając nas na pastwę swojego męża i teściów. Cóż, jakoś przetrwam, jak zwykle. A Wam życzę, by nadchodzący rok Węża okazał się dla Was łaskawy!

2025-01-26

masła smakowe

Nasza ulubiona restauracja typu szwedzki stół zaispirowała mnie ostatnio wielce nowymi smakami... masła. Owszem, czosnkowe czy ziołowe znane mi było doskonale. Jednak z prawdziwą rozkoszą rzuciłam się wręcz na te kompletnie nowe dla mnie smaki:
Od lewej: masło cytrynowe, masło przyprawione pieprzem syczuańskim oraz czosnkowe z miso. Wszystkie PRZE-PYSZ-NE! Może i Wy się skusicie?

2025-01-22

Królicze Bóstwo

Zawsze gdy widzę taką figurkę:
zastanawiam się, którym z króliczych bóstw ona jest. Bo może być Tu'er Ye 兔兒爺, czyli króliczym bóstwem związanym z księżycem, którego kult rozwijał się w Pekinie na początku XX wieku, a który teraz wraca do łask. Jednak alternatywa jest znacznie ciekawsza: może jest to królicze bóstwo Tu'er Shen 兔兒神, czyli słynne bóstwo gejów, pomagające im szukać szczęścia w miłości?
Niestety, właścicielka figurki nie pomogła mi odkryć prawdy, jako że sama sądziła, że jest to figurka proweniencji japońskiej. 
PS. Tak naprawdę to oczywiście Tu'er Ye, ponieważ widać, że jeździ na tygrysie, ale podywagować zawsze można, prawda?

2025-01-20

Muzeum Zabytkowych Książek 云南典籍博物馆

Na najniższym piętrze Biblioteki Yunnańskiej znajduje się maleńkie muzeum, w którym możemy nie tylko przyjrzeć się zabytkowym książkom, ale również prześledzić historię piśmiennictwa na terenach obecnie znanych jako Yunnan. Ekspozycje pokazują nie tylko rękopisy i starodruki, ale również słynne sutry na liściach palmowych i inne zabytki piśmiennictwa ludów zaliczanych obecnie do mniejszości etnicznych Chin a także ryciny i modele manufaktur produkujących rozmaite materiały piśmiennicze.
proces wyrobu papieru z bambusa na rycinie...
... i w plastelinie.
pismo Dongba czyli pismo ludu Naxi
pismo Yi
wytwarzanie "papieru" z liści wachlarzowca
kalamburek: kierunek 向 został zmieniony na homofon słoń 象
Cytat z Xu Xiake, najsłynniejszego chińskiego podróżnika, opisującego wizytę w Zachodnich Górach

Warto tam zajrzeć na godzinkę, zanim człowiek wyląduje na całe popołudnie w czytelni części dziecięcej...
Biblioteka Yunnańska jest czynna w godzinach 9-21 codziennie oprócz poniedziałków.

2025-01-18

melothria czyli paluszkowy arbuz

Kiedy ujrzałam w sprzedaży arbuzy wyglądające jak pachnąca gumka do gumowania albo naładowana sztucznymi barwnikami guma balonowa, bardzo się zdziwiłam. Po co ktokolwiek miałby hodować coś tak małego? Przecież więcej w tym skórki niż miąższu!
Okazało się jednak, że tak naprawdę to nie żaden arbuz, a melothria scabra nazywana inaczej ogórkomelonem (cucamelon), myszowatym melonem, meksykańskim miniaturowym arbuzem, a po chińsku paluszkowym arbuzem. Jest to po prostu jeden z wielu przedstawicieli dyniowatych. Pochodzi z Ameryki Środkowej, ale rozprzestrzenił się wszędzie, gdzie klimat na to pozwolił. Jego owoce są wielkości winogron, a smakują wcale nie jak arbuzy, a jak słodkawo-kwaśnawe ogórki, które można jeść na surowo bądź jako pikle. Rośliny te są odporne na suszę i większość szkodników, więc stają się coraz popularniejsze w Azji Południowo-Wschodniej. 
Kiedy szperałam w poszukiwaniu melothrii, odkryłam, że "paluszkowy arbuz" to nazwa o tyle popularna, co całkiem nienaukowa. Formalnie melothrie zowią się 番马瓟 fānmǎbó - dosłownie: zagraniczne końskie bó. Cóż to jednak jest 瓟 bó? Po kluczu 瓜 można od razu rozpoznać, że mamy do czynienia z czymś tykwowato-dyniowatym, jednak sam znak jest tak rzadko używany, że w co mniejszych słownikach próżno go szukać, a oznacza dokładnie "małą guę" czyli małe dyniowate coś. Nie wiem, po co się wysilali, żeby dodać jeszcze zagraniczne i końskie...

2025-01-16

grobla Ruana 阮堤

Grobla Tanga nie jest jedyną drogą na przestrzał przez Szmaragdowe Jezioro. Z północy na południe biegnie druga - grobla Ruana. Zbudowano ją za panowania cesarza Daoguanga (czyli w pierwszej połowie XIX wieku) na polecenie ówczesnego zongdu (czyli gubernatora generalnego) Guizhou i Yunnanu, Ruan Yuana 阮元. Nie chcąc by za sprawą grobli zaczął się różnić poziom wody w podzielonym jeziorze, Ruan kazał wbudować w groblę trzy mosty: Jaskółczy 燕子桥, Zrywania Lotosów 采莲桥 i Słuchania Pokrzewek 听莺桥; drugi z nich niestety nie dotrwał do naszych czasów.

2025-01-14

Święto Miłorzębów 银杏节

Dokładnie w moje ostatnie urodziny rozpoczęło się święto promujące Kunming z jego niestandardowymi porami roku. Mowa o święcie miłorzębów i mew, z których złocenie liści tych pierwszych jest niby znakiem jesieni, a przybycie tych drugich - symbolem kunmińskiej zimy. Władze miasta postanowiły w ramach tej nowej świeckiej tradycji połączyć masowy turyzm Chińczyków, przybywających do Miasta Wiecznej Wiosny po odrobinę słońca i ciepła, z lokalnymi targowiskami, jak te na Kawalerskiej Stromiźnie, a także ze zwyczajem obfotografowywania ze wszystkich stron ulicy Lasu Kultury złocącej się miłorzębami i przekarmianiem tłustych mew nad Jeziorem, a także piciem kawy w jednej z dziesiątek okolicznych kawiarenek. Tym razem do tych wszystkich atrakcji dołączyły jeszcze targi książki na Ulicy Kultury 文化巷, wystawy, koncerty, festiwal filmowy i tak oto końcówka roku minęła nam na cieszeniu się fantastycznie radosną, jarmarczną atmosferą centrum Kunmingu. Ba, nie tylko centrum - część atrakcji miała miejsce w Chenggongu, a że to miasteczko połączone jest z Kunmingiem czwartą linią metra, również niektóre przystanki tegoż metra zostały adekwatnie przystrojone. 
Dlatego wybrałyśmy się z Tajfuniątkiem na kilka spacerów poświęconych podziwianiu rękodzieła, cieszeniu się złotą kunmińską jesienią i odkrywaniem coraz to nowych kunmińskich spraw.

O tym specyficznie yunnańskim rękodziele jeszcze opowiem.
Lody o smaku - nie, wzrok Was nie myli! - borowikowego budyniu. Nie odważyłam się, ale głównie dlatego, że było po prostu za zimno.
Yunnańskie koty w nowym wydaniu
miłorzębowe róże

Mam nadzieję, że takie imprezy będą się powtarzać regularnie. Lubię, gdy miasto żyje i lubię kupować pamiątki z Kunmingu na prezenty dla znajomych - a znalezienie ich nie podczas tego typu świąt jest naprawdę dość trudne...