Wąż 蛇

Wężowa kompozycja znad Szmaragdowego Jeziora

Dziś zaczął się Rok Węża. Dlatego dziś wpis językowy, zgodnie z tradycją. Zwracam jednak Waszą uwagę na fakt, że wąż nie jest znakiem podstawowym, a pochodną... robaka. Wszystkie pełzające po ziemi plugastwo było przez starożytnych Chińczyków wsadzane do jednego worka; w najstarszym piśmie chińskim czyli w napisach na kościach wróżebnych znaki robaka i węża niemal się nie różnią.

Zresztą, po dziś dzień w niektórych regionach Chin węże zowie się "długimi robakami" 长虫 - w Kunmingu mamy nawet pasmo górskie, które tak się nazywa. 

Pierwszym znakiem, który dziś poznamy, jest więc 蛇 shé - wąż (dawniej pisany również 虵). Podstawowa wymowa to shé, ale istnieją również inne wymowy, które często pozostały już tylko w przysłowiach i w lokalnych dialektach: yí, tuó, chí. 

Rok Węża nazywamy więc 蛇年shénián. Druga tradycyjna nazwa to 巳蛇 sìshé - nazwa wykorzystująca mierzenie upływu czasu przy pomocy Ziemskich Gałęzi. 巳 jest szóstą z nich, więc Rok Węża jest szóstym w kolejności w tradycyjnym chińskim kalendarzu. 

Większość odwężowych słów ma coś wspólnego z wężami oczywiście - przeważnie są to po prostu ich gatunki, których w większości nie będę przytaczać, choć będzie parę wyjątków. Znajdziemy tu także słowa związane z wężowymi cechami oraz wężowe słowa ze świata przyrody. 

• 蛇行 shéxíng - skradać się, poruszać się zygzakiem, wić się, pełzać. Dosł. poruszać się jak wąż 
• 毒蛇 dúshé - jadowity wąż. Dosł. wąż z trucizną 
• 蛇毒 shédú - wężowy jad
• 蟒蛇 mǎngshé - pyton 
• 蛇皮 shépí - wężowa skóra 
• 四腳蛇 [四脚蛇] sìjiǎoshé - jaszczurka. Dosł. Wąż na czterech stopach  
• 白花蛇 báihuāshé - mokasyn ostronosy, grzechotnik z rodzaju Deinagkistrodon. Dosł. Wąż w biały deseń. Nazywany również 五步蛇 wǔbùshé czyli wężem na pięć kroków 
• 蛇形 shéxíng - serpentyna, zwinięty jak wąż, w kształcie litery S. Dosł. w kształcie węża 
• 蛇膽 [蛇胆] shédǎn - woreczek żółciowy węża (używany w tradycyjnej medycynie chińskiej) 
• 蛇紋石 [蛇纹石] shéwénshí lub 蛇紋岩 [蛇纹岩] shéwényán - serpentyn. Dosł. kamień o wężowym wzorku 
• 水蛇 shuǐshé - wąż wodny
• 水蛇腰 shuǐshéyāo - smukła i gibka talia, gibkie ciało. Dosł. talia wodnego węża 
• 蛇麻 shémá - chmiel. Dosł. wężowe konopie 
• 蚺蛇 ránshé - boa 
• 魯蛇 [鲁蛇] lǔshé - loser (gł. w tajwańskim slangu) 
• 鹽蛇 [盐蛇] yánshé - gekon. Dosł. solny wąż 
• 蛇矛 shémáo - starożytna broń podobna do dzidy z grotem wygiętym na kształ węża 
•  蛇管 shéguǎn - wąż ogrodowy elastyczny 
• 眼鏡蛇 [眼镜蛇] yǎnjìngshé - kobra czyli okularnik 
• 蛇莓 shéméi lub 蛇藨 shépāo - poziomkówka. Dosł. wężowa poziomka 
• 蛇蒿 shéhāo - estragon. Dosł. wężowa bylica 
• 蛇皮果 shépíguǒ - oszpilna jadalna (salak). Dosł. owoc w wężowej skórze 
• 響尾蛇 [响尾蛇] xiǎngwěishé - grzechotnik. Dosł. wąż z brzmiącym ogonem 
• 游蛇 yóushé - wąż wodny. Dosł. pływający wąż 
• 白花蛇舌草 báihuāshéshécǎo Hedyotis diffusa. Dosł. trawa jak język mokasyna ostronosego 
• 蛇果 shéguǒ - jabłoń Red Delicious. Dosł. wężowy owoc (jabłko podsunięte Ewie przez węża?) 
• 蛇綠岩 [蛇绿岩] shélǜyán - ofiolit. Dosł. skała wężowej zieleni 
• 蛇頭 [蛇头] shétóu - głowa węża/szmugler ludzi 
• 長蛇陣 [长蛇阵] chángshézhèn - tyraliera. Dosł. formacja długi wąż 
• 小龍 [小龙] xiǎolóng - wąż. Dosł. mały smok 
• Oprócz tego są i słowa wykorzystujące skojarzenie węża z czymś złym i szkodliwym (sporą część znajdziemy w idiomach i przysłowiach, które przetłumaczę za chwilę): 
• 地頭蛇 [地头蛇] dìtóushé - regionalny szef mafii, miejscowy zabijaka. Dosł. lokalny wąż 
• 蛇蠍 [蛇蝎] shéxiē - zły, złowrogi, zdradziecki. Dosł. wąż-skorpion 
•  蛇蠍美人 [蛇蝎美人] shéxiēměirén - femme fatale. Dosł. wąż-skorpion piękna kobieta 
• 人蛇 rénshé - nielegalny imigrant. Dosł. wężowy człowiek 
• 人蛇集團 [人蛇集团] rénshéjítuán - syndykat szmuglujący ludzi. Dosł. syndykat wężowych ludzi 
• 蛇頭 [蛇头] shétóu - głowa węża/szmugler ludzi 

Poniżej inne okołowężowe znaki, odbiegające od naszego znaku podstawowego:

• Część węży ma swoje własne znaki, też opatrzone kluczem robaka, do których może, ale nie musi zostać dołączony podstawowy znak węża, np. 蟒 mǎng to pyton, ale często mówi się 蟒蛇 mǎngshé czyli dosłownie "pyton wąż". 
• 蝮 fù - jadowity wąż, żmija. Jednak po dodaniu znaku węża otrzymujemy 蝮蛇 fùshé - Agkistrodon czyli rodzaj węży z podrodziny grzechotników 
• 虺 huǐ, huī - wielki jadowity wąż. Znak współcześnie w zasadzie nieużywany, ale spotykany w wyrażeniu 虺蜥 huǐxī, które oznacza zarówno jadowitego węża, jak i nikczemną, złą osobę 
• 蚺 rán - boa, ale jako nazwa rodziny obejmuje wszystkie dusicielowate, nie tylko boa 
• Ciekawie nazywają się też węże z rodziny Trimeresurus, do której należą rozmaite gatunki trwożnic. Po chińsku nazywa się je po prostu "zielonymi jak liście bambusa" 竹葉青 [竹叶青] zhúyèqīng. 
• Osobną nazwę ma również wężowy język: 芯子 xìnzi 

A tutaj kilka przysłów, powiedzeń i idiomów: 

• 畫蛇添足 [画蛇添足] huàshétiānzú - dorysowywać wężowi nogi. Przenośnie: zepsuć efekt przez niepotrzebne dodatki, przedobrzyć. Stąd 蛇足 shézú - coś zbędnego. Dosł. wężowe nogi 
• 引蛇出洞 yǐnshéchūdòng - zdemaskować złoczyńcę. Dosł. wyciągnąć węża z dziury 
• 打草驚蛇 [打草惊蛇] dǎcǎojīngshé - niechcący ostrzec przeciwnika; ukarać kogoś dla przykładu. Dosł. bić trawę, by przestraszyć węża 
• 虎頭蛇尾 [虎头蛇尾] hǔtóushéwěi - mocny początek, kiepski koniec. Dosł. głowa tygrysa, ogon węża 
• 龍頭蛇尾 [龙头蛇尾] lóngtóushéwěi - mocny początek, kiepski koniec. Dosł. smoczy łeb, wężowy ogon 
• 牛鬼蛇神 niúguǐshéshén - czarne charaktery, straszliwe potwory. Dosł. bycze diabły, wężowe bóstwa 
• 虛與委蛇 [虚与委蛇] xūyǔwēiyí - udawać ogładę. Dosł. fałszywy jak grzeczny wąż. Zwróćcie uwagę na wymowę znaku węża! 
• 龍蛇混雜 [龙蛇混杂] lóngshéhùnzá - mieszanina dobrych i złych ludzi. Dosł. smoki wymieszane z wężami 
• 佛口蛇心 fókǒushéxīn - dwulicowy, obłudny. Dosł. słowa Buddy, serce węża 
• 杯弓蛇影 bēigōngshéyǐng - przesadna podejrzliwość. Dosł. widzieć węża w łuku odbitym w kieliszku 
• 人心不足蛇吞象 rénxīnbùzúshétūnxiàng - wiecznie niezadowolony człowiek jest jak wąż próbujący połknąć słonia 
• 一朝被蛇咬，十年怕井繩 [一朝被蛇咬，十年怕井绳] yīzhāobèishéyǎo, shíniánpàjǐngshéng - kto się na gorącym sparzył, ten na zimne dmucha, lepiej dmuchać na zimne. Dosł. raz ugryziony przez węża, dziesięć lat boi się liny. Również w wersji 一年被蛇咬十年怕井繩 [一年被蛇咬十年怕井绳] yīniánbèishéyǎoshíniánpàjǐngshéng 
• 強龍不壓地頭蛇 [强龙不压地头蛇] qiánglóngbùyādìtóushé - lokalny gangster, który stoi ponad prawem. Dosł. mocny smok nie może zgnieść lokalnego węża. 
• 打蛇不死，後患無窮 [打蛇不死，后患无穷] dǎshébùsǐ, hòuhuànwúqióng - zło trzeba wyplenić do końca. Dosł. jeśli zbijesz węża, ale go nie zabijesz, kłopoty będą trwać bez końca 

Oby Rok Węża był dla Was łaskawy!