ryżowe znaki

Dzisiejszy wpis powstał w ramach współpracy z japonia-info.pl , czyli pod egidą Unii Azjatyckiej.  

Ryż to jeden z najważniejszych i najbardziej podstawowych znaków chińskich. W wersji pocztkowej, piktograficznej, przedstawiał po prostu łuskane ziarenka ryżu (bądź innych zbóż) 米 mǐ. Jako, że zboże było i jest podstawą wyżywienia Chińczyków, znak ten stał się podstawą wielu kulinarnych znaków. Do innych jednak trafił po prostu przez... pomyłkę. Jednym z moich ulubionych przykładów pomyłki etymologicznej jest znak przychodzić 來 lái, który w uproszczonym chińskim przybiera postać 来, a tym samym wygląda, jakby zawierał ryż. Trzeba jednak pamiętać, że to "uproszczenie" jest tak naprawdę utrudnieniem. W znaku pierwotnym mamy człowieka 人 pod drzewem 木, a do niego przychodzi drugi człowiek. Znak jest jasny i oczywisty. Uproszczenie jest nielogiczne, bo nic nie znaczy, odebrało znaczenie znakowi, pozostawiając pusty kształt. Grrrr. Od razu więc mówię - pominę znaki, w których ryż znalazł się przypadkiem. 

Są też znaki, w których ryż tak naprawdę nie jest ryżem - np. 釋 [释] shì, yì - tłumaczyć - zawiera cząstkę 釆 biàn, która nie jest wcale ryżem z daszkiem, a całkiem samodzielnym pierwiastkiem/kluczem, znaczącym "rozróżniać" (najpierw musimy coś sami rozróżniać, żeby móc wytłumaczyć) - początkowo wyglądała jak dwa rodzaje zwierzęcych łap, czyli "rozróżnianie" dotyczyło niepoślednich umiejętności tropicielskich. 

Z drugiej strony medalu znajdują się znaki, w których ryż był zawsze kluczową częścią, ale w uproszczeniach znikł. To dotyczy chociażby 氣 czyli gazu, pary wodnej - widać, jak paruje nad ugotowanym ryżem, prawda? Tymczasem w uproszczeniu ryż zanikł, pozostawiając samą parę 气, ku mojemu wielkiemu rozżaleniu. O tych znakach postaram się wspomnieć. 

Została jeszcze jedna ważna kategoria: tam, gdzie ryż jest cząstką fonetyczną, nie semantyczną, czyli we wszystkich znakach wymawianych mi: 迷, 咪, 谜, 眯, 醚 i tak dalej. Te znaki są średnio interesujące etymologicznie, więc je pomijam. 

Skupmy się więc na znakach o największej zawartości ryżu w ryżu:

• 類 [类] lèi - rodzaj, grupa, kategoria - do której należą rzeczy tak podobne do siebie wzajemnie jak czubki 頁 ryżu 米 albo dwa psy 犬. 
• 精 jīng - esencja, nasienie, duch. Pierwotnie oznaczał ryż wyjątkowo wysokiej jakości, czyli esencję ryżowości ;) 
• 料 liào - materiały, składniki (potraw), przyprawy. Znak był jednak dawniej używany do ważenia ryżu w chińskim odpowiedniku naszego korca, czyli 斗 dòu. No, może bardziej garnca niż korca, bo dou liczył sobie zaledwie około 7 kilogramów. 
• 奥 [奥] ào - tajemniczy, niejasny, głęboki. Początkowo znak przedstawiał ryż pod daszkiem, wkładany tam przez troskliwe ręce - czyli miejsce, w którym mieszkają bogowie czy też duchy. 
• 粉 fěn - puder, mąka. Znak bardzo dobrze pokazuje, skąd się bierze mąka: bierzesz ziarno 米 i je dzielisz 分. Tak dość dokładnie dzielisz ;) 
• 播 - siać, wyrzucać. Ręką 扌 ryż 米 na polu 田. 
• 粗 cū - szorstki, nieprzyjemny, chropawym gruby. Początkowo dotyczyło to tylko ryżu - tego niełuskanego, razowego, czyli tego, który dziś nazywamy brązowym, ale z czasem znaczenie przeniosło się też na materiały, ludzi i cokolwiek innego. 
• 糖 táng - cukier, cukierek, słodycz. Początkowo dotyczył maltozy, dawniej otrzymywanej na drodze hydrolizy skrobi ryżowej. 
• 潘 pān - woda 氵po płukaniu ryżu, czyli popłuczyny. 
• 粒 lì - ziarnko. 
• 糧 [粮] liáng - prowiant. Czyli odpowiednia ilość 量 ryżu. 
• 氣 [气] qì - gaz, powietrze, para, opar 
• 菊 jú - chryzantema czyli pełna garść 匊 pozawijanego 勹 ryżu 米 w trawie 艹. Tak przynajmniej wygląda według Chińćzyków ;) 
• 黏 [粘] nián - kleisty, lepki, śluzowaty 
• 粘 zhān - kleić, przyklejać. Bo jak się ryż ugotuje, to się robi lepki, co da się doskonale odczuć po wsadzeniu do ust 口. 
• 粥 zhōu - kleik. Dawniej znak zawierał jeszcze cząstkę 鬲 czyli kociołoek, a te dwa niby łuki po bokach były po prostu parą unoszącą się znad kociołka pełnego ryżowego kleiku. 
• 糊 hú, hū, hù - pasta, coś o budyniowatej konsystencji, a także - przyklejać coś klejem domowej roboty. 
• 籽 zǐ - nasiono, ziarno. Dosłownie: dziecko ryżu 
• 粹 cuì, suì - czysty, nieskażony, niesfałszowany. Początkowo słowo opisywało ryż wysokiej jakości. Zapisywany również (głównie w Japonii) jako 粋 cuì. 
• 屎 shǐ - odchody. Czyli martwy ryż. 
• 糟 zāo - osad, fusy, farfocle, piklowany w alkoholu, popsuty. Początkowo słowo było właściwe wyłącznie osadowi alkoholowemu, powstałemu, gdy się ten alkohol niedobrze odfiltruje. Z czasem zaczęto tak określać wszystkie fusy i osady. 
• 粕 pò - osad powstały po destylacji alkoholu, czyli najlepszy kolega poprzedniego znaku. Często zresztą występują w duecie: 糟粕 zāopò - fusy, śmieci, szczątki, pozostałości. Przenośnie: coś bezużytecznego. 
• 粲 càn - jasny, piękny, promienny. Początkowo znak opisywał ryż wysokiej jakości, powstały nie tylko przez zwykłe oddzielenie ziarna od plew, ale również przez surowe oddzielanie ziarenek lepszych od gorszych. 
• 糞 [粪] fèn - obornik. Czyli nawet najdziwniejsze 異 pole 田 obrośnie ryżem, jeśli je tylko wspólnie 共 obrzucimy obornikiem. 
• 粟 sù - niełuskane proso, ale znak wykorzystuje się również w nazwie maku i kukurydzy. 
• 粱 liáng - sorgo, a także lepsze gatunkowo proso 
• 糕 gāo - ciasta. Początkowo nazwa dotyczyła wyrobów z mąki ryżowej, które miały być delikatne jak mięso mlecznego jagnięcia 羔. 
• 糠 kāng - otręby, plewy. Czyli taki ryż, który jest zdrowy 糠 :) 
• 掬 jú, jū - trzymać coś obiema rękami. 
• 糗 qiǔ - prażone zboże; połamane ziarna. Dosłownie: śmierdzący 臭 ryż 
• 粽 zòng - dzongdze. Dosłownie: ryż dla przodków 宗. 
• 糜 mí, méi - kleik ryżowy, papka. Dosłownie: ryż z sezamem/siemieniem lnianym 麻 
• 麹 qú - pleśń używana do fermentacji alkoholowej i do tworzenia przepysznego czerwonego ryżu. 
• 糯 nuò - ryż kleisty. Z czasem wszystkie kleiste i lepkie produkty spożywcze zaczęto określać tym przymiotnikiem. 
• 糰 tuán - kulka ryżowa, np. typu onigiri. Zresztą, znaki mówią nam wszystko: 團 to właśnie kulka, a 米 to ryż... 
• 糙 cāo - szorstki; niepolerowany ryż 
• 粿 guǒ - kuih czyli ryżowe desery. Dosłownie: ryż z owocami 果 
• 粑 bā - placek, niekoniecznie z mąki ryżowej, ale zawsze okrągły i dość płaski 
• 粳 gēng, jīng - niekleisty ryż, głównie ten okrągły, jak japoński ryż do sushi 
• 籾 ní - niełuskany ryż 
• 鬻 yù - zostać zmuszonym do sprzedania czegoś. Dosłownie: [żeby mieć] kleik 粥 w garnku 鬲 [muszę coś sprzedać] 
• 糅 rǒu, róu - mieszany, mieszać. Początkowo dotyczyło to potraw wykonanych z różnych, wymieszanych z sobą zbóż. 
• 糍 cí, zī - placuszki wykonane ze zmiażdżonego, ugotowanego ryżu 
• 籼 xiān - niekleisty ryż długoziarnisty. Pisany również ze zbożem zamiast ryżu (!) 秈 
• 粢 zī, cí, jì - ziarna ofiarowywane podczas rytualnych ceremonii. 
• 糢 mó - przekąski ryżowe. W połączeniu z innym ryżowym znakiem stworzył nową jakość: 糢糊 móhu to niewyraźny - zupełnie jak rozgotowane ziarenka ryżu w ryżowej papce. 
• 糌 zán, zān - występuje właściwie tylko w zbitce 糌粑 zánbā czyli w chińskiej nazwie tybetańskich placuszków jęczmiennych tsampa. 
• 粄 bǎn - przysmaki ryżowe różnego rodzaju robione przez lud Hakka 
• 糲 [粝] lì - brązowy ryż, niepolerowany ryż 
• 糶 [粜] tiào - sprzedawać ziarno. To cudowne, jak ryż, który wychodzi 出 - pewnie z worka - oznacza sprzedaż ryżu! 
• 糴 [籴] dí - kupować ziarno, robić zapasy ziarna. Antonim znaku powyżej, co dobrze widać po tym, że jest to ryż, który wchodzi 入 do worka... 
• 敉 mǐ - uspokajać, koić. Pewnie karmiąc dziecko ryżem... 
• 粔籹 jùnǚ - ciasto z ryżu i miodu, wyglądające jak grube zwoje muliny :) 
• 粺 bài - wypolerowany ryż bądź proso 
• 粻 zhāng - pożywienie; biały, ugotowany ryż 
• 糝 [糁] sān, sǎn - ziarnko ryżu, najlepiej rozsypane, albo przynajmniej wymieszane; kleik ryżowy z mięsem 
• 糤 sǎn - okrągłe smażone ciastka z mąki pszennej 
• 冞 mí - głęboko, daleko. Jak ryż pod przykrywką 冖 
• 粞 xī, qī - miażdżyć ryż 
• 粃 bǐ - puste łuski zbóż 
• 糨 jiàng, jiāng - krochmal 
• 粆 shā - szorstki. Pewnie ryż... 
• 籸 shēn - cokolwiek o konsystencji pudru, proszku, a także połamane ziarna 
• 糈 xǔ - ryż ofiarny, pensja, racje żywnościowe 
• 糵 niè - fermentujące bądź kiełkujące ziarno 
• 糏 xiè - drobna kasza ryżowa pozostała po łuskaniu ryżu 

Na dziś tyle. Nie wyczerpuje to bynajmniej listy ryżowych znaków, ale było ich po prostu za dużo. Jeśli kiedyś będę mieć czas dzięciolić ze słownikami etymologicznymi, to postaram się dokończyć listę :) 

Tutaj ryżowe znaki w Japonii.