podróżnik kontra kulturoznawca

Nie lubię podróżować. Wszyscy to wiedzą. Lubię siedzieć w jednym miejscu i wchodzić głębiej. Jechać gdzieś na krócej niż miesiąc, to dla mnie jak lizanie cukierka przez szybę - zobaczę, że coś jest fajne, ale nie starczy mi czasu, by to poznać i zrozumieć. Oczywiście, ze względu na ograniczenia czasowo-finansowo-wszelkieinne, nie wszystko mogę poznawać tak, jak chcę i lubię - i doskonale rozumiem nastawienie: "lepiej pojechać gdzieś na dwa dni, niż cały czas siedzieć w domu i narzekać, że się nic nie widziało". Ba! Ja nawet nie mam nic przeciwko takiemu nastawieniu. Pod jednym warunkiem: że osoba, która pojechała gdzieś na dwa dni, tydzień, miesiąc, nie próbuje wydać książki o tym, jak to ludzie tam żyją. Może napisać o własnych przemyśleniach, odczuciach - proszę bardzo. Ale niech zrobi przysługę sobie i innym i nie zaśmieca mózgów przyszłych czytelników nierzetelnymi informacjami.

Mieszkam w Chinach od paru lat. Wielu rzeczy nie wiem, wielu się nigdy nie dowiem. Piszę blog. Czasem wracam do starych postów i je odświeżam - bo znajduję w nich informacje, które były adekwatne do mojego ówczesnego stanu wiedzy, ale dzisiaj już wiem, że są nieprawdziwe/niedokładne. Wiele rzeczy wiem dlatego, że czytam i sprawdzam. Wiele ze studiów, bo tak się złożyło, że ukończyłam kulturoznawstwo dalekowschodnie. Bodaj najwięcej dlatego, że nie tylko tu żyję, ale - przede wszystkim - mam kogo zapytać. Czy podróżnik, który był w Yunnanie tydzień czy miesiąc jest w stanie nauczyć mnie czegoś nowego? Cóż. Może pokazać mi piękne zdjęcia, jakich ja, z braku talentu, nigdy nie zrobię. Może pojechać w miejsce, w którym nigdy jeszcze nie byłam - a jest takich miejsc w samym Yunnanie jeszcze sporo. Poza tymi dwoma punktami zapewne mnie po prostu zirytuje - bo okaże się, że WIE, jak tu jest i WIE, jakie są tu zwyczaje, chociaż cały krótki pobyt spędził na specjalnych prawach - jako obcy, który w dodatku nie zna lokalnego języka. Ta osoba będzie później pisać, że do kanonu dobrego wychowania w Chinach należy bekanie po posiłkach i spluwanie na podłogę. Ech...

Jeden z Wycieczkowiczów podzielił się ze mną "wiedzą" z przewodnika (niestety, zapomniałam zapytać o autora, a szkoda, bo chętnie bym go napiętnowała), że w Chinach w trakcie posiłku można przez cudze miseczki sięgać do półmisków.

Nie można.

Tak naprawdę to powinno wystarczyć: nie i już. Ale mogę dodać obudowę: gdyby Chińczycy uważali, że to jest w porządku, toby nie wymyślili okrągłych obrotowych blatów, dzięki którym każdy bez wysiłku i nie zakłócając posiłku drugiemu człowiekowi może sięgnąć bezpośrednio do właściwego półmiska. Ale to nadal może nie starczyć, bo przecież "było napisane". Dobrze. To może tak: zapytałam 40 znajomych Chińczyków, czy sięgnęliby do półmiska przez miseczkę drugiego człowieka. Tylko piątka odparła, że tak, ale obwarowali to zastrzeżeniem, że musi być to posiłek w gronie bardzo dobrych znajomych czy rodziny, a wyciągnięcie łapy nad cudzą miseczką powinno zostać poprzedzone słowem "przepraszam". Trzy osoby z tej piątki to mieszkańcy wsi.

Oczywiście, czterdziestu Chińczyków to nie jest grupa reprezentatywna. Zwłaszcza moi znajomi - bo większość z nich jest dość dobrze wychowana. I w znaczeniu chińskim, i tym europejskim. Ale to nawet nie o to chodzi. Chodzi o to, że od tego typu "prawd" roi się w przewodnikach, wspomnieniach z podróży i reportażach. Każdy kulturoznawca dalekowschodni, który miał okazję zetknąć się z dobrze wychowanymi ludźmi, każdy, który zadał sobie trud wyszukania w książkach czy nawet w internecie informacji o chińskim savoir-vivrze, uśmiechnie się nad tymi słowami z politowaniem. Będzie wiedział, że jeśli faktycznie sięgnie po coś ponad cudzą miseczką, dobrze wychowany Chińczyk nie zwróci mu wprawdzie uwagi, ale go będzie miał za wieśniaka. Będzie też potrafił obserwując właśnie to jedno zachowanie powiedzieć kilka słów o kindersztubie uczestników wspólnego posiłku. Za to zwykły, przeciętny turysta przyjedzie do Chin, wejdzie do knajpy, przyjrzy się uważnie i stwierdzi, że to musi być prawda, bo większość Chińczyków tak właśnie robi.

Cóż. Dużo Polaków publicznie dłubie w nosie i śmierdzi w komunikacji miejskiej, ale byśmy się obrazili, gdyby ktoś napisał, że w Polsce śmierdzenie w autobusie i dłubanie w nosie należy do dobrego tonu, prawda?

No właśnie.

Wyobraźmy sobie Chińczyka, który przyjeżdża do Polski na Wigilię, nie znając języka polskiego i bez odrobiny wiedzy kulturoznawczej. Pisze później reportaż: Polacy mają okropne braki w wykształceniu: nie wiedzą, że ryby to zwierzęta. Sami mówią, że zgodnie z ich tradycją w Wigilię nie je się mięsa, ale jedzą ryby. Trzeba jednak przyznać, że nawet przedmioty martwe traktują z dużą czułością i troską: żeby talerzom było miękko, podkładają pod nie siano...

Czytając większość reportaży o Chinach, książek tych Wielkich Znawców, którzy nie znają nawet języka, ale Wszystko Wiedzą, zastanawiam się, jak uniknąć pułapki. Sama wielu rzeczy nie wiem - staram się cały czas pilnie uczyć. Mylę się - szukam lepszej, bardziej poprawnej odpowiedzi. Ale przecież nie mogę przed wyjazdem do Malezji, Iranu, Tajlandii nauczyć się kolejnego języka, dowiedzieć wszystkiego, czego dowiedzieć się powinnam. Muszę zaufać komuś, kto to zrobił przede mną, zamiast mnie. Ale przecież nie wybiorę relacji "podróżnika". Bo skoro wiem, jaki był nierzetelny w temacie Chin, to przecież nie zaufam, że napisał coś mądrzejszego akurat o Wietnamie...

Oczywiście nadal będę podczytywać przewodniki, reportaże i książki o Chinach. Zdarzają się przecież perełki, a nawet najbardziej zadufanym w sobie autorom wypsną się niechcący ze dwa ciekawe zdania. Poza tym - są całe szczęście i ludzie, którzy piszą głównie o swoich wrażeniach i przemyśleniach, a nie o tym "jak Tam jest i jacy Oni są"...

A całe to marudzenie to efekt lektury tego wywiadu.