Kirgistan z chińskiego punktu widzenia

Kiedy czegoś nie wiem, pytam wujka Google i ciocię Wikipedię. Znak czasów. Oczywiście nie bazuję wyłącznie na tych informacjach (daleko bym nie zaszła, zwłaszcza jeśli chodzi o Chiny), ale jako baza te dwa źródła informacji się jako tako nadają.
Z okazji Miesiąca Języków przyszło mi się zastanowić nad związkiem Kirgistanu, Kirgizów i języka kirgiskiego z Chinami.  Początkowo było dla mnie oczywiste, że napiszę o Dunganach - czyli o ludności chińskiego pochodzenia, mieszkającej w Kirgistanie. Szukając materiałów trafiłam jednak na dwa artykuły o Dunganach (ten i ten) i - chyba nie potrafiłabym dodać nic więcej. Dlatego stwierdziłam, że na wszelki wypadek zajrzę do Wikipedii - a nuż się czegoś ciekawego dowiem?
Dowiedziałam się oczywiście. Mianowicie: że historia Kirgistanu w źródłach zachodnich i chińskich się różni. Mam taką manię - czytanie "tego samego" w paru różnych językach. Zawsze najbardziej fascynują mnie właśnie te różnice w postrzeganiu jednego zjawiska. Pozwolę sobie dziś pokrótce opowiedzieć, jak historię Kirgistanu widzą Chińczycy i jak różni się od historii Kirgizów w oczach Polaków.
Za polską wikipedią:

Najwcześniejsza historia ziem dzisiejszego Kirgistanu obejmuje losy zamieszkujących je Indoeuropejczyków, plemion spokrewnionych z Sakami (na północy),Masagetami (na zachodzie), Tocharami (na południu, Ptolemeusz o tamtych ziemiach napisał Scithia extra imaum montes) dowodzi tego olbrzymia dystrybucja wśród współczesnych Kirgizów genów haplogrupy R1a1.
Zachód dzisiejszego Kirgistanu zajęty był Sogdiańczyków i znajdował się na ich terytorium. Zostali oni włączeni w skład Persji i przez kilkaset lat jako mieszkańcy perskiej satrapii dzieli losy imperium. Niewykluczone, że w południowo kirgiskich górach; zwanych współcześnie Ałaj i Górami Turkiestańskimi, znajdowała się główna twierdza Sogdiany zwana Skałą brawurowo zdobyta przez Greków. W Kotlinie fergańskiej doszło do wielkiej bitwy nad Jaksartesem pomiędzy oddziałami macedońsko greckimi a kawalerią Masagetów.
Na wschód od Sogdiany właściwej rozciągała się jej quasi niezależna część "Fergana", ze względu na otoczenie szańcem gór bardziej rolnicza, niż nastawiona na wojenne rzemiosło, odpierająca najazdy z północy Sogdiana. Po zdobyciu regionu przez Macedończyków i Greków ziemie Fergany stały się miejscem silnej migracji i kolonizacji, zasiedlili ją Jonowie (w regionie częściowo osadzeni już przez przez Achemenidów).
Miejscowi i osiedleńcy utworzyli nowe państwo, oparte na sile jońskich żołnierzy, zwane z chińska Taiuan - "Wielcy Jonowie" . Taiuan w okresie rozkwitu sięgał daleko na wschód poza góry, aż do ziem indoeuropejskich Phryni. Kraj mimo położenia miał charakter wasalny względem greckich potęg regionu, najpierw wobec Seleucydów, a potem wobec Baktrii.
W późniejszym okresie na ziemiach teraźniejszego Kirgistanu urządzili się Sakowie przybyli z nad górnego biegu rzeki Ili, jednak teren znów stał się miejscem przemarszu wojsk tym razem białych koczowników Yuezhi.
W póżniejszych wiekach ziemie dzisiejszego Kirgistanu zdobyte zostały przez koczownicze plemiona tureckie wywodzące się z górnego dorzecza Jeniseju. W wiekach X - XII istniejącym tu kaganatem władali Karachanidzi. Po podboju mongolskim w XIII w. do XIV w. był samodzielnym organem państwowym. W tym okresie koczujący Kirgizi zasymilowali się z miejscową ludnością osiadłą i napływającymi tu Kimakami, dając początek obecnym mieszkańcom Kirgistanu.
W drugiej połowie XVIII wieku Kirgistan znalazł się pod zwierzchnictwem Chin, a od lat 30. XIX wieku uzbeckiego chanatu kokandzkiego. Niezadowoleni ze swojego położenia władcy plemion kirgiskich oddali się pod opiekę Rosji, która w 1876 r. wcieliła cały Kirgistan w swoje granice. Masowa konfiskata ziemi oddawanej rosyjskim osadnikom i ostra dyskryminacja rasowa Kirgizów spowodowały wybuchy powstań, krwawo tłumionych przez Rosję.
Kirgistan został podbity przez carską Rosję w 1864 roku. Pod panowaniem radzieckim od 1919, początkowo jako Kara-Kirgiski Obwód Autonomiczny, następnie Kirgiska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka, a od 5 grudnia 1936 jako Kirgiska Socjalistyczna Republika Radziecka z Pierwszym Sekretarzem KC Komunistycznej Partii Kirgiskiej SRR jako głową państwa.
Kirgistan uzyskał niepodległość wraz z rozpadem Związku Radzieckiego 31 sierpnia 1991 roku. Pierwszym prezydentem został bezpartyjny działacz, prezes Kirgiskiej Akademii Nauk, profesor fizyki Askar Akajew. Był on inicjatorem powołania Wspólnoty Niepodległych Państw i prowadził prokremlowską politykę. Akajew wprowadził autorytarne rządy prezydenckie. Zmarginalizowanie roli opozycji pozwoliło mu utrzymać się na stanowisku w wyborach w 1995 i 2000 roku. W roku 2002 w Kirgistanie miały miejsce pierwsze antyprezydenckie manifestacje.

A teraz, dla porządku, wersja chińska:

Najwcześniejsze wzmianki o Kirgizach datuje się na 201 rok przed naszą erą. Najwcześniejsze źródło, które o nich opowiada to Zapiski historyka, których Kirgizi są opisani jako plemię Jian Kun. 
W kolejnych kronikach przodkowie dzisiejszych Kirgizów byli przez Chińczyków nazywani kolejno 鬲昆 gekun/likun, 结骨jiegu (wym. dziegu), 契骨 qigu (wym. cigu), 纥骨 hegu i 护骨 hugu.
To, co w chińskich źródłach widnieje jako 黠戛斯 Xiajiasi (wym. Siadziasy) to odpowiednik turkijskiego Qırğız, oznaczającego dzisiejszych Kirgizów. Nazwa ta pojawiła się dopiero za czasów dynastii Tang (VII-X w.).
Stopniowo nazwy coraz bardziej przypominały brzmieniowo oryginalną nazwę: 纥里迄斯 heliqisi (wym. helicisy)，吉利吉思 jilijisi (wym. dzilidzisy), ale te fonetyczne transkrypcje nie były w żaden sposób uporządkowane i zmieniały się wraz z dynastiami i pokoleniami uczonych. [W dodatku, ze względu na względną ubogość brzmień chińskiego języka, nadal są dość odległe od oryginału (w chińskim nie występuje na przykład zbitka k+i, więc jest zastąpiona brzmieniem "dzi"; nie występuje również nasze mocno dźwięczne r, zastępowane zazwyczaj przy pomocy l)].
Najwcześniejsi protoplaści dzisiejszych Kirgizów mieszkali na południu Syberii, powyżej Jeniseju.
Za czasów dynastii Han zostali podbici przez Xiongnu [Hunów?].
W II w. zostali podbici przez Xianbei i  Żoużan.
Mniej więcej w czasach między północną dynastią Qi a dynastią Tang zostali ujarzmieni przez kaganat turecki a następnie kaganat ujgurski. Po upadku tego ostatniego uzyskali niepodległość, ale już w 924 roku zostali podbici przez nowo powstałą dynastię Liao.
W czasach panowania Mongołów Kirgizi mieszkali w dwóch jednostkach administracyjnych - Yilan oraz Qian, które dały schronienie również Ujgurom i Mongołom.
W XVII w. ludność chanatu dżungarskiego i carskiej Rosji wypierała Kirgizów w stronę Gór Niebiańskich (Tianshan) i Jeziora Issyk-kul, czyli na tereny obecnego Kirgistanu.
Za panowania Mandżurów Kirgizi byli podzieleni na dwie grupy - zachodnią i wschodnią. Pierwsza mieszkała w obrębie Kotliny Kaszgarskiej i pozostawała pod protektoratem mandżurskim z Ambanem na czele. Druga natomiast zamieszkiwała tereny graniczące z tymi pod protektoratem, ale nie była bezpośrednio zależna od Mandżurów. Ziemie obecnego Kirgistanu były podzielone między chanat dżungarski i chanat kokandzki. 
W 1854 roku ziemie Rosja przejęła władzę nad terenami chanatu kokandzkiego, jednocześnie postulując, by Chiny odstąpiły od protektoratu.
W 1864 roku Chiny oddały Rosji tereny północno-zachodnie wraz z całą ludnością. Odtąd Kirgizami rządzili Rosjanie. Część z nich za rebelię przeciw chanatowi dżungarskiemu została wygnana, a cesarz Qianlong przesiedlił ich do powiatu Fuyu w dzisiejszej prowincji Heilongjiang (o nich znajdziecie więcej tutaj). 
W 1876 cały teren dawnego chanatu kokandzkiego plus całość Kirgistanu znalazła się w rękach rosyjskich. A że ciężkie to były ręce, zaczęły się rebelie oraz migracja Kirgizów do Pamiru i Afganistanu. Z drugiej strony, po rebeliach muzułmańskich w Chinach część ludności wyemigrowała nad rzekę Czu, dając początek dzisiejszym chińskim Kirgizom, czyli Dunganom.
Również w 1916 roku ciężka ręka Rosjan wygoniła niemało Kirgizów na obecne tereny Chin.
W 1922 roku powstaje ZSRR. W 1924 powstaje Kara-Kirgiski Obwód Autonomiczny a 5 grudnia 1936 zostaje przemianowany na Kirgiską Socjalistyczną Republikę Radziecką.
[Dalsze informacje nie odbiegają od tych w zachodnich źródłach, więc nie tłumaczę dalej.]
Początkowo religią Kirgizów był szamanizm, ale około X w. zostali nawróceni na islam.

Widać wyraźnie, że w wesji chińskojęzycznej podkreśla się, że już od dynastii Liao Kirgistan "należał" do Chin. W chińskim źródle mowa o dwóch mongolskich jednostkach administracyjnych, w których mieszkali Kirgizi, a w polskim - o tym, że byli samodzielnym organem państwowym. 
W wersji zachodniej Kirgizi sami chcą do Rosji, a w chińskiej - Rosja chce uzyskać władzę nad terenami, a Chińczycy łaskawie się na to godzą.
Różnic jest oczywiście więcej - to tylko wikipedie, nie poważne źródła naukowe, a ja pokazałam tylko skróconą wersję historii, a nie tę dokładną, ale już na tym krótkim przykładzie widać, że punkt widzenia bardzo zależy od punktu siedzenia ;) 

Chcecie poczytać więcej o Kirgistanie? Zapraszam do kliknięcia w poniższe linki:
Francuski: Francais mon amour - O Kirgistanie po francusku
Kirgiski: O języku kirgiskim po polsku - Sytuacja językowa w Kirgistanie
Niemiecki: Niemiecka Sofa - Na tropie Kirgistanu w Niemczech; Językowy Precel - Kirgistan czy Kirgisien?