wdowie słowa 寡言

Dziś smutne święto - Międzynarodowy Dzień Wdów. Z tej okazji chciałam pokazać kilka skojarzeń dotyczących wdów, istniejących w języku chińskim. 

Wdowy mają swoje własne słowo: 寡 guǎ, które kiedyś należało się dowolnemu małżonkowi, który został sam, jednak z czasem zostało przyporządkowane tylko kobietom*. Najwcześniejsze wersje znaków pokazują po prostu samotną osobę pod dachem. Z czasem nie tylko sam znak się zmienił, ale i pojawiły się dodatkowe skojarzenia: samotność, brak, zmniejszenie czegoś, porzucenie, niepomyślność... a także osoby głupie i niedoinformowane, ograniczone, o wąskich horyzontach, a także słabe. Smutne i dość wstrętne skojarzenie. Zmilczmy z niesmakiem i idźmy dalej. Sformułowaniem, które mocno mnie uderzyło swą obrazowością, jest 寡言 guǎyán - dosłownie "wdowie słowa". Oznacza małomówność i powściągliwość. Wdowa małomówna, bo nie ma do kogo ust otworzyć? Nie ma komu jej słuchać, gdy zabrakło męża? A może małomówna, bo teraz syn stał się panem domu, a jego żona - panią domu; cokolwiek wdowa powie, i tak nie będzie ważne? A może to pobożne życzenie i cnota wymagana od wdów - żeby teraz, skoro jej mąż umarł, zamknęła gębę na kłódkę i się nie wtrącała? 

Implikacje tego sformułowania i jego możliwej genezy poruszyły mnie do głębi. Oczywiście wiemy, jak świat odnosił się do wdów - nie tylko w Chinach archetyp ubogiej wdowy pojawia się wystarczająco często, byśmy mieli w głowach dość podobne obrazki. A że język kształtuje świadomość, ciekawa jestem, jak bardzo źle postrzegana była dawniej w Chinach wdowa energiczna, wesoła, towarzyska i gadatliwa. Poczytam o tym jeszcze, a tymczasem mam dla Was kilka idiomów z wdowimi słowami. 

• 沉靜寡言 [沉静寡言] chénjìngguǎyán lub 沉默寡言 chénmòguǎyán - małomówny z przyzwyczajenia, powściągliwy, niekomunikatywny. Dosł. milczenie wdowich słów 
• 木訥寡言 [木讷寡言] mùnèguǎyán - uczciwy i niezakłamany, lecz milczący 
• A na deser idiom pokazujący brak poważania dla wdów: 
• 孤陋寡聞 [孤陋寡闻] gūlòuguǎwén - niedoświadczony ignorant, niedoinformowany i o wąskich horyzontach. Dosł. sierota-brzydota-wdowa-słuchać, wąchać, wiedzieć 

Oprócz braku poważania i sympatii dla wdów, mamy też w niektórych "wdowich" sformułowaniach inną nutę, tym razem równie (a może nawet bardziej) nieprzychylną. Zerknijmy: 

• 孤家寡人 gūjiāguǎrén - ktoś, kto jest odizolowany od innych - bez względu na to, czy przez rozmaite życiowe okoliczności, czy na własne życzenie, po prostu jeśli wybrał ścieżkę życiową z dala od "swoich" czy też po prostu jest indywidualistą, albo nawet jeśli podąża utartymi ścieżkami, ale jest singlem. Choć raczej singielką. Dosłownie mamy tu sierotę-dom-wdowę-człowieka. Czyli kogoś, kto miał już po korek i wybrał wolność, przyrównujemy do kogoś, kto stracił rodziców bądź męża. Jeśli wybierasz samodzielność (bo samotność z wyboru to nie jest moim zdaniem prawdziwa samotność), zostajesz przyrównany do kogoś, kto z własnej woli pozbawia się rodziny, będącej oczywiście najwyższą wartością. 
• 孤寡 gūguǎ to po prostu sieroty i wdowy. Ale w drugim znaczeniu jest to samotność, osamotnienie. 
• 寡淡 guǎdàn - mdły, bez smaku, obojętny. Dosłownie: wdowie rozwodnienie, wdowi bezsmak 
• 清湯寡水 [清汤寡水] qīngtāngguǎshuǐ - skromna dola, a także coś mdłego, bezbarwnego. Dosłownie: cienki rosołek, wdowia woda. 
• 淡泊寡味 dànbóguǎwèi - mdły i bez smaku. Dosłownie: proste życie-wdowi smak 

I znów warto się zastanowić nad implikacjami. Czy życie wdów było takie nudne i mdłe dlatego, że były cnotliwymi wdowami, które po śmierci mężów miały już tylko się umartwiać, milczeć i nie zaznawać aby żadnych przyjemności? A może to prosta obserwacja: bez względu na to, czego pragnęły, w większości tak kończyły, pozbawione opieki, w pewnym sensie wykluczone z normalnego życia? Czy to było społeczne oczekiwanie, któremu się chciały poddać, czy też je do tego zmuszano? Czy za wyłamywanie się z tego mdłego, biednego, głupiego, milczącego schematu groził im ostracyzm społeczny? I jeszcze jedno: na przestrzeni tysiącleci wiele chińskich słów i sformułowań uległo przekształceniu bądź zapomnieniu. Te jednak zostały. Dlaczego?...

*wdowiec to 鰥 [鳏] guān. Znak był dawniej używany również na określenie dużej ryby, co zresztą łatwo poznać po kluczu.