kanikuła 伏天

Dzisiejszy wpis powstał w ramach współpracy z japonia-info.pl oraz enesaj.pl czyli pod egidą Unii Azjatyckiej.

Kanikuła to pogoda pod psem. Dosłownie, bo przecież canicula to piesek. Chodzi jednak nie o dni deszczowe, tylko wręcz przeciwnie - o nieznośne upały, niech je pies trąca.W kulturach Zachodu łączy się je z gwiazdozbiorem Psa, po angielsku zwie się je po prostu psimi dniami (dog days). Ku mojemu największemu zdumieniu, również po chińsku mają związek z psem.

三伏 sān​fú to trzy najgorętsze okresy lata, mniej więcej od połowy lipca do połowy sierpnia. Dzielimy je na 初伏/头伏 fu początkowe, 中伏/二伏 fu środkowe lub drugie i 末伏/终伏 fu końcowe. Pierwsze i ostatnie fu liczą sobie po około dziesięć dni, a środkowe w różnych latach może liczyć 10 lub 20 dni.

No dobra. Ale co to jest fu?

伏 to człowiek 亻 i pies 犬. Poza nazwą naszych psich dni, znaczy również "skradać się", "czekać w ukryciu", "chodzić na czworaka", jak to psy czynią. Ponoć chińska nazwa psich dni wzięła się stąd, że w tych dniach równowaga yin i yang zostaje zachwiana: yin pod naciskiem yang musi pozostać jakiś czas w ukryciu.

W bieżącym roku początkowe fu zaczyna się jutro a kończy 25 lipca, fu środkowe zaczyna się 26 lipca i trwa do 14 sierpnia, a fu końcowe zaczyna się 15 a kończy 24 sierpnia. W czasie fu nie tylko jest najgoręcej, ale również często zdarzają się gwałtowne deszcze i powodzie, nazywane w związku z tym 伏汛 fú​xùn czyli powodziami fu.​

Pierwsze wzmianki o fu pojawiły się już w Zapiskach historyka. Za Tangów tradycje i zwyczaje związane z fu były już solidnie ugruntowane. Oczywiście w każdym rejonie Chin były one różne. Oczywiście najważniejsze są - jak zawsze w Chinach - tradycje kulinarne.

Na północy królowało powiedzonko:

头伏萝卜二伏菜，三伏还能种荞麦

Początkowe fu rzodkiew, drugie kapusta, w trzecie można jeszcze sadzić grykę.

头伏饺子，二伏面，三伏烙饼摊鸡蛋/卷鸡蛋。

Początkowe fu pierogi, drugie makaron, w trzecie placki z jajecznicą/placki z jajkiem.

Pierwsza część dotyczy tego, że można już sadzić/siać konkretne produkty, żeby się przygotować do nadejścia jesieni i zimy. Druga oczywiście dotyczy przykazań dietetycznych. Kiedy jest gorąco, tracimy apetyt - stąd chińska nazwa "gorzkie lato dla żołądka" 谓之苦夏. I stąd właśnie trzeba rozpocząć pierogami, tradycyjną przystawką na wzmożenie apetytu (開胃 [开胃] kāi​wèi - dosł. otwarcie żołądka). W niektórych miejscach, np. w Shandongu, jada się również surowe ogórki i jajka na twardo​, by coś poradzić na "gorzkie lato". W niektórych miejscach w pierwszy dzień danego fu jada się na śniadanie tylko jajka.

Makaron z drugiego fu jest jeszcze ciekawszy. Otóż w drugie fu było już po zbiorze ziarna. Makaron ze świeżo zmielonej mąki ze świeżo zmielonego ziarna był bardzo sycący, a jedzony na gorąco w upalny dzień powodował oblanie się potem. Pot zaś chroni przed chorobami.

Z okazji ostatniego fu należy zadbać o porządne wyżywienie, które uzupełni niedobory w organizmie - stąd smażone na tłuszczu placuszki z jajkiem. Myślę, że po trzech tygodniach upałów, podczas których nieszczególnie chciało się jeść, trzeba było po prostu zadbać o to, żeby przesadnie nie schudnąć.

Inne powiedzonko było popularne w Szanghaju:

头伏馄饨二伏茶

Początkowe fu wontony, drugie fu herbata.

Tu znów pierogi - tym razem w południowej odsłonie, bo wontony częstsze na południu. One takoż mają za zadanie zaostrzyć apetyt, który tracimy z racji upałów. Z kolei herbata to już po prostu zapobieganie odwodnieniu - w szanghajskie upały człowiek może wypocić wielkie ilości płynów, więc picie herbaty bardzo pomaga. Jeśli jeszcze przy okazji wziąć pod uwagę chińską medycynę, wtedy wiemy, że herbata pomaga się pozbyć z organizmu wewnętrznego gorąca, dzięki czemu może zapobiegać na przykład... udarom. W niektórych regionach nazywa się taką herbatę specjalnie herbatą fu 伏茶.

Z kolei w Hangzhou mawiano:

头伏火腿二伏鸡

Początkowe fu szynka, drugie kurczak.

Znów szynka, dzięki której mamy apetyt, najbardziej wskazana właśnie w czasie lata. Kurczak ma uzupełnić niedobory.

W Changsha powstały inne tradycje kulinarne:

头伏狗二伏鸡三伏吃甲鱼

Pierwsze fu pies, drugie fu kurczak, trzecie fu żółwiak.

W Nanchangu mawia się jeszcze prościej:

起伏吃只鸡

Na początku fu jemy kurczaka.

Ponoć jeśli się początek każdego fu okrasi solidną porcją kurczaka, nie będzie się chorować cały rok.

W Xuzhou modny jest wierszyk:

伏羊一碗汤，不用开药方

W fu miska zupy na koźlinie/baraninie, to nie będziesz potrzebował recept.

Ciekawostką jest danie specjalnie przygotowywane dla... bydła. W Shandongu z okazji fu przygotowywano dla krów specjalny wywar zbożowy. Ponoć bydło rosło zdrowe, potężne i pracowite.

Kolejnym zwyczajem jest "leczenie latem zimowych chorób" 冬病夏治. Z okazji trzech fu przykleja się więc lecznicze plastry na plecach pacjenta, by go uchronić przed "zimowymi" chorobami, np. reumatyzmem. Zwyczaj zaczął się jakoś już za panowania Mandżurów, więc stosunkowo późno. Stosuje się wówczas zazwyczaj plastry bazujące na rozgrzewających składnikach takich jak imbir, gorczyca, piżmo, a także kopytnik. Przykleja się je na odpowiednio wybranych punktach akupunkturowych, żeby sobie poradzić z wybranymi chorobami, np. katarem siennym, zapaleniem gardła, astmą, zapaleniem oskrzeli, kaszlem itd.

Ostatnim, bodaj najważniejszym, zaleceniem zgodnym z tradycją jest... po prostu unikać gorąca. Chłodzić się. Jeśli więc i u Was zaczyna się właśnie kanikuła, nie zapominajcie przynajmniej o dwóch chińskich mądrościach: chłodzeniu się i herbacie...

Tutaj poczytacie o kanikule w Japonii, a tutaj o 40 dniach upału w Kirgistanie.