rytualne oczyszczenie 祓禊

Dzisiejszy wpis powstał w ramach współpracy z japonia-info.pl, czyli pod egidą Unii Azjatyckiej.

Zbliża się Podwójna Trójka czyli trzeci dzień trzeciego miesiąca księżycowego 三月三 (będzie w najbliższy czwartek). Jego druga nazwa to Święto Shangsi 上巳節; pod tą właśnie nazwą było obchodzone co najmniej od Okresu Wiosen i Jesieni. Nie wiadomo, dlaczego Chińczycy uznali, że ten dzień się nadaje na święto. Może jest to związane z tym, że ponoć to właśnie Trzeciego Trzeciego urodził się nasz stary znajomy, Żółty Cesarz? Samo święto obchodzone jest nie tylko w Chinach, ale też w Wietnamie, Korei i Japonii (choć, żeby skomplikować, inne kraje sobie przeniosły datę świętowania). Trzeba się do tego święta odpowiednio przygotować, więc piszę odpowiednio wcześniej. W ubiegłym roku pisałam o tym, jak obchody Podwójnej Trójki wyglądały dawniej i wyglądają obecnie w Kunmingu. Istotą święta jest wyjście nad jakąś wodę, a także - oczywiście - piknik i rwanie kwiatów. Tylko to pozostało po rytuałach oczyszczających z dawnych czasów. Oczyszczenie to zresztą miało być zarówno fizyczne, jak i duchowe - dzięki czemu chroniło nie tylko przed chorobami, ale i przed pechem. Obrzędy oczyszczenia znalazły się także w literaturze wysokiego lotu za sprawą Mędrca Kaligrafii, Wanga Xizhi. On to wspomina Podwójną Trójkę w słynnej Przedmowie do rękopisu z Altany Orchidei. Tam też właśnie pojawia się sformułowanie 修禊 xiū​xì, które oznacza "przeprowadzić obrzęd oczyszczający". To nas prowadzi prosto do znaku 禊 xì czyli rytualnego oczyszczenia.

Rozbijmy znak na części pierwsze. Mamy tu "boski" klucz 礻, który styka nas ze wszystkim, co paranormalne. Obok jest cząstka fonetyczna 契 qì, która wszakże jest według mnie również cząstką semantyczną, oznacza bowiem porozumienie, umowę. Gdy rozbić znak jeszcze bardziej, okazuje się, że jest to wielka 大 umowa 㓞, którą wyryto nożem 刀, by nie była tylko na gębę. Mamy więc rytuał oczyszczenia, który pomaga nam się układać z bogami. Z którymi bogami? O tym kiedy indziej. Napomknę tylko, że nasze święto to był nie tylko dzień oczyszczenia, ale również swoisty karnawał - tego dnia młodzież stanu wolnego płci obojga mogła przestawać z sobą nawzajem, romansować i robić plany na przyszłość... albo i ich nie robić - jeśli wiecie, co mam na myśli. Wszyscy się cieszyli na bezkarne obcowanie, nawet Du Fu się ekscytował:

三月三日天气新，

Trzeciego Trzeciego na nową pogodę

长安水边多丽人.

Nad brzegiem rzeki w Chang'an tak dużo jest ślicznotek!

Dopiero po dynastii Song nastąpiła "odnowa moralna" i zwyczaj poszedł w zapomnienie.

Wróćmy jednak do oczyszczenia. Już w Dialogach Konfucjańskich jest opis rytualnej kąpieli na brzegu jeziora/rzeki 祓除畔浴 - w wiosenny wieczór dorośli w grupach po pięć-sześć osób i chłopcy w grupach po sześć-siedem osób zażywają kąpieli w Rzece Yi, wiatr dmie, a oni składają tańcem ofiarę bogom deszczu, a potem wracają do domów z pieśnią na ustach*.

Tu pojawia nam się drugi znak związany z rytualną kąpielą: 祓 fú - oczyszczać, ale również egzorcyzmować, wypędzać złe duchy, a także choroby. Zwróćcie uwagę na to, że w znaku oczyszczenia znów pojawia się znany nam już boski klucz 礻. Było to więc oczyszczenie zarówno duchowe, jak i cielesne. Tę kąpiel zwie się również kąpielą wiosenną 春浴** albo wręcz 除恶之祭 ceremonią pozbywania się zła. Początkowo, w ludowej wersji, za rytuał odpowiadały wiedźmy/szamanki względnie kapłani taoistyczni czy inni pośrednicy między ludźmi a bogami - to oni dbali o duchowy wymiar kąpieli i spłukanie nie tylko brudu, ale i pecha. Później zwyczaj przejęła arystokracja i uczeni. W święto Podwójnej Trójki spotykali się, by po odprawieniu ceremonii piknikować nad brzegiem wody, zrywając kwiecie, pisząc wiersze, pijąc wódkę i ucztując - jak wspomniany już Wang Xizhi. Tego też dnia kończyły się uroczystości i jarmarki poświęcone dobrze już nam znanym twórcom Chin, boskiemu małżeństwu Nüwa i Fuxi.

Możecie więc zapamiętać:

• 祓 fú - oczyszczać, usuwać nieczystości, rytuał odżegnujący od pecha i zapraszanie szczęścia.​
• 禊 xì - ceremonia oczyszczająca​, która odbywała się dwa razy do roku nad wodą.

Dają nam razem

• 祓禊 fú​xì - rytuał oczyszczenia ciała i ducha, odbywany nad wodą dwa razy do roku, zazwyczaj przy pomocy szamana.

I jeszcze dwa słówka, bezpośrednio związane z poprzednimi:

• 祓濯 fú​zhuó - oczyszczać (濯 zhuó to zmyć, spłukać)​
• 修禊 xiū​xì - brać udział w ceremonii oczyszczającej​ (修 xiū​ to naprawiać, ale w dawnych czasach dotyczyło to przede wszystkim naprawiania siebie samego: 修行 xiū​xíng znaczy praktykować religię - głównie buddyzm albo taoizm, ale nie tylko! - i poświęcać się jej tak, by się rozwijać duchowo. Czasem czyjaś sztuka jest traktowana jak religia - można się wznosić na wyżyny duchowe również doprowadzając do mistrzostwa jakieś rzemiosło.

Tutaj możecie poczytać o rytualnym oczyszczeniu w Japonii.

*暮春者，春服既成，冠者五六人，童子六七人，浴乎沂，風乎舞雩，詠而歸。

**tak, też mnie brzydzi to, że dawniej ludzie się kąpali dwa razy do roku...