nazwy prowincji

Dzisiejszy wpis powstał w ramach współpracy z japonia-info.pl, czyli pod egidą Unii Azjatyckiej.

Chińska Republika Ludowa podzielona jest na 22 prowincje (省, shěng), 5 regionów autonomicznych (自治区, zìzhìqū), 4 miasta wydzielone (直辖市, zhíxiáshì) oraz 2 specjalne regiony administracyjne (特别行政区, tèbiéxíngzhèngqū). Oczywiście, tablice rejestracyjne pokazują z jakiej prowincji i z jakiego miasta jest właściciel (a przynajmniej gdzie zarejestrował swój pojazd). Jednak przestrzeń na tablicach rejestracyjnych jest ograniczona, więc nazwy prowincji zostają skrócone do jednej sylaby - to znaczy jednego znaku. Sami zobaczcie:

Ten pięknie ozdobiony noworocznie yijski pojazd należy do kogoś z Yunnanu (云), mieszkającego na stałe w Kunmingu (A).

Na razie wszystko jasne, prawda? Bierzemy sobie jeden znak z nazwy prowincji i umieszczamy na tablicy rejestracyjnej. Heilongjiang 黑龙江 - 黑. Beijing 北京 - 京. Shanghai 上海 - 上? Nie. No to w takim razie 海. Też nie? Jak to? To jak się skraca Szanghaj? 沪 (Hù). Dlaczego? Dawno, dawno temu rybacy z tych terenów wymyślili nowy sposób łowienia ryb przy pomocy bambusowej plecionki, którą nazwali hu 扈. Dlatego te tereny nazywano 扈渎 - czyli miejscem, gdzie łowi się tym bambusem. Później dwa znaki przekształciły się w jeden, tworząc 滬. Obecny hu 沪 jest jego uproszczoną wersją. Dziś się takich sprzętów nie używa, ale nazwa została. Fascynujące, prawda? Co ciekawe, niektóre prowincje mają wprawdzie jednoznakowe nazwy, ale akurat na tablicach rejestracyjnych nie są one używane. Przykładem choćby mój ukochany Yunnan, który skrótowo nazywa się 滇 Diān, ale na samochodach widnieje znak 云 Yun...

Przyjrzyjmy się więc nazwom i skrótom nazw innych prowincji ChRL. Ciekawe, co odkryjemy.

• Anhui 安徽 - dosłownie: Znak Pokoju. Tak naprawdę nazwa ta sama w sobie jest skrótem, utworzonym od dwóch nazw geograficznych: miasta Anqing 安庆 oraz Huizhou 徽州. Skrót 晥 Wǎn został natomiast zaczerpnięty z innej nazwy geograficznej, od Góry Wan - obecnie nazywanej Górą Tianzhu albo od nazwy dawnego państwa Wan 皖国.
• Beijing 北京 - dosłownie: Północna Stolica. Skrót 京 Jīng.
• Chongqing 重庆 - dosłownie: Podwójne Szczęście. Skrót 渝 Yú pochodzi od dawnego "województwa" Yu 渝州, które z kolei wzięło nazwę od przepływającej przez dzisiejszy Chongqing rzeki Jialing, która dawniej nazywała się 渝水 Yushui.
• Fujian 福建 - dosłownie: Szczęśliwie Zbudowane. Nazwa sama w sobie jest skrótem od dwóch tangowskich województw: Fuzhou 福州 oraz Jianzhou 建州. Skrót 闽 Mǐn pochodzi od najważniejszej rzeki regionu, rzeki Min.
• Gansu 甘肃 - dosłownie: Słodki Respekt. Nazwa wzięła się z połączenia nazw dwóch "województw" Ganzhou 甘州 i Suzhou 肃州. Skrót 甘 Gān lub 陇 Lǒng od nazwy tangowskiego okręgu Longyou 陇右道, który obejmował część dzisiejszego Gansu.
• Guangdong 广东 - dosłownie: wschodnie Guang - od Guangzhou, nazwy województwa z czasów cesarskich, a także skrót nazwy okręgu z czasów dynastii Song - nazywał się wówczas Wschodni Obwód Guangnan 广南东路. Skrót 粤 Yuè pochodzi od tego, jak dawniej w tamtejszym dialekcie brzmieli "ludzie". Wymawiało się to Wut, Wat bądź Wet. Znaczeniowo 粤 i 越 (czyli słowo na określenie Wietnamu) są tożsame. Określało się tak ludzi żyjących na południe od Jangcy.
• Guangxi 广西 - dosłownie: zachodnia szerokość, skrót nazwy okręgu z czasów dynastii Song - nazywał się wówczas Zachodni Obwód Guangnan 广南西路. Skrót 桂 Guì pochodzi od Guilin, najważniejszego bodaj miejsca w tej prowincji.
• Guizhou 贵州 - dosłownie: drogocenna prowincja. Nazwa pochodzi od góry Guishan, niedaleko której powstała stolica prowincji - Guiyang*. Skrót 贵 Guì lub 黔 Qián - ten drugi skrót pochodzi od starożytnej nazwy "województwa" Qianzhou 黔州.
• Hainan 海南 - dosłownie: na południe od morza - bo to wyspa na Morzu Południowochińskim. Skrót 琼 Qióng pochodzi od historycznej nazwy Hajnanu - Jadeitowe Klify 琼崖 Qióng​yá.
• Hebei 河北 - dosłownie: Na północ od rzeki - chodzi tu o Rzekę Żółtą. Skrót 冀 Jì pochodzi od Jizhou czyli jednej z dziewięciu starożytnych prowincji.
• Henan 河南 - dosłownie: na południe od rzeki - chodzi tu o Rzekę Żółtą. Skrót 豫 Yù pochodzi od Yuzhou 豫州 czyli jednej z dziewięciu starożytnych prowincji.
• Heilongjiang 黑龙江 - dosłownie: Rzeka Czarnego Smoka. Jest to chińska nazwa Amuru. Skrót 黑 Hēi.
• Hubei 湖北 - dosłownie: na północ od jeziora - chodzi tu o jezioro Dongting. Skrót 鄂 È pochodzi od Państwa E, które mieściło się na terenach dziś należących do prowincji Hubei i Henan.
• Hunan 湖南 - dosłownie: na południe od jeziora - chodzi tu o jezioro Dongting. Skrót 湘 Xiāng dotyczy najważniejszej rzeki regionu, czyli rzeki Xiang.
• Jilin 吉林 - dosłownie: Szczęśliwy Las. Jest to próba oddania fonetyki mandżurskiego sformułowania ᡤᡳᡵᡳᠨ ᡠᠯᠠ girin ula czyli "wzdłuż rzeki". Chińczycy najpierw przetłumaczyli nazwę fonetycznie na 吉林乌拉 Jilinwula, a potem skrócili do dwóch pierwszych znaków. Skrót 吉 Jí.
• Jiangsu 江苏 - dosłownie: Rzeczne Zmartwychwstanie. Skrót 苏 Sū.
• Jiangxi 江西 - dosłownie: na zachód od rzeki. Skrót 赣 Gàn pochodzi od nazwy rzeki Gan, największej rzeki regionu. Wbrew nazwie prowincji, rzeka nie jest wschodnią granicą prowincji; biegnie niemalże środkiem.
• Liaoning 辽宁 - dosłownie: spokojna Liao. Chodzi tu o rzekę Liao, która przepływa przez prowincję. Skrót 辽 Liáo.
• Mongolia Wewnętrzna 内蒙古. Skrót 蒙 Měng. 
• Ningxia 宁夏 - dosłownie: Spokojne Lato. Nazwa wzięta od życzeń spokoju 安宁 dlaZachodniego Xia względnie od miasta Anning 安宁, które należało do Zachodniego Xia, a dziś jest dzielnicą stolicy Gansu, Lanzhou. Skrót 宁 Níng​.
• Qinghai 青海 - dosłownie: Zielononiebieskie Morze. Nazwa prowincji pochodzi od nazwy największego tutejszego jeziora Kuku-nor (Błękitne Jezioro), które Chińczycy dość dosłownie przetłumaczyli z mongolskiego. Skrót 青 Qīng.
• Shandong 山东 - dosłownie: na wschód od gór - chodzi tu o góry Taihang. Skrót 鲁 Lǔ pochodzi od nazwy dawnego Państwa Lu.
• Shanxi 山西 - dosłownie: na zachód od gór - chodzi tu o góry Taihang. Skrót 晋 Jìn pochodzi od Państwa Jin. 
• Shaanxi 陕西 - dosłownie: na zachód od Shan - chodzi tu o miejsce zwane Shanyuan 陕原. Skrót 陕 Shǎn lub 秦 Qín od Państwa Qin.
• Shanghai 上海 - dosłownie: wyjść w morze. Skrót 沪 Hù.
• Sichuan 四川 - dosłownie: Cztery Rzeki. Zgodnie z ludową etymologią nazwa prowincji pochodzi od czterech rzek, przepływających przez prowincję, jednak geografowie historyczni twierdzą, że jest to etymologia błędna. Chuan 川 w nazwie prowincji oznacza "okrąg", więc cała nazwa to po prostu "cztery okręgi" czyli cztery jednostki administracyjne. Skrót 川 Chuān lub 蜀 Shǔ od Państwa Shu (jednego z Trzech Królestw).
• Tianjin 天津 - dosłownie: Niebiański Bród - czyli bród, którym przebył rzekę niebiański syn (jeden z cesarzy). Skrót 津 Jīn.
• Tybet (Xizang) 西藏 - dosłownie: Buddyjskie Pisma na Zachodzie. Zang ma dwa znaczenia: "ukryty" oraz "buddyjskie pisma", przy czym tylko w tym drugim znaczeniu wymawia się je jak chińską nazwę Tybetu - więc najprawdopodobniej z tego znaczenia wzięto nazwę. Skrót 藏 Zàng.
• Xinjiang 新疆 - dosłownie: Nowe Terytoria. Skrót 新 Xīn.
• Yunnan 云南 - dosłownie: na południe od chmur. Tak naprawdę jest to skrót sformułowania 云岭之南 czyli na południe od pasma górskiego Yunling. Skrót 云 Yún lub 滇 Diān. Ta druga nazwa wywodzi się z istniejącego tu ówcześnie Królestwa Dian. 
• Zhejiang 浙江. Skrót 浙 Zhè. Nazwa prowincji to jednocześnie dawna nazwa Rzeki Qiantang, której ujście znajduje się w tej prowincji.

Tutaj poczytacie o japońskich nazwach prefektur.

*angielska wikipedia podaje alternatywną wersję.