Gdy kończyłem liceum, nauczyciel doradził mi studia techniczne. Mnie w sumie było obojętne - bylem się tylko dostał, cała reszta była nieważna. Było to dokładnie pięć lat po ustanowieniu ChRL (czyli w 1954 roku), Kunming dopiero zaczynał wracać do normalności. Niemal wszystko trzeba było zbudować od nowa.
Dostałem się na studia i je z powodzeniem skończyłem. Ba! Dostawałem nawet stypendium za dobre wyniki w nauce - przyznawano je tylko trzem najlepszym studentom na roku. Ponieważ po wojnie nie miałem już rodziny, do której mógłbym się zwrócić o pomoc, tylko dzięki temu stypendium mogłem sobie kupić buty czy ubranie. Wydawane było raz do roku, więc właśnie tak często uzupełniałem garderobę.
Dostałem się na politechnikę, której wtedy nie było. Istniała na papierze, zatrudniała wykładowców, ale mieliśmy do dyspozycji tylko jeden niewielki budynek, w którym się znajdowały sale wykładowe, akademik i stołówka jednocześnie. Na laborki chodziliśmy na Uniwersytet Yunnański - tylko tam były dobrze wyposażone laboratoria, tylko tam były niezbędne sprzęty. Pamiętam, że na laborki chodziło się w czwartki i żeby dojść do naszej sali, musieliśmy minąć wydział medycyny. Razu pewnego trafiliśmy na zajęcia z anatomii. Przywieziono właśnie świeże ciała. Z tego, co wiem, byli to głównie przestępcy oraz szpitalni pacjenci, po których nikt się nie zgłosił. Tak więc podglądamy, a tam biedni studenci medycyny, po trzech przy każdym trupie, trudzą się z ponazywaniem wszystkich kosteczek w ręce, którą musieli własnoręcznie rozciąć. Pamiętam, jak jeden z kolegów z klasy porównał świeżo rozkrojone mięso ludzkie do wieprzowiny w czerwonym sosie. Traf chciał, że prosto po laborkach wróciliśmy na kolację, której głównym składnikiem była właśnie taka wieprzowina. Nikt z nas nie dał rady przełknąć...
Ale o czym to ja?... Aa, tak, więc mieliśmy tylko jeden budynek, kiedy rozpoczął się rok akademicki. Uczelnia jednak szybko temu zaradziła. Kończyliśmy zajęcia około czwartej po południu i szliśmy prosto na plac budowy. Oczywiście pracowali tam zwykli robotnicy i inżynierowie, ale my żeśmy musieli pomagać przy prostych robotach - nosiliśmy cegły i piasek, mieszaliśmy zaprawę itd. Ale to dopiero później. Wcześniej trzeba było oczyścić teren pod zabudowę - chodziliśmy więc po zalesionej i zachwaszczonej górze i rozbijaliśmy groby. Tak, tak. Przecież Tęczowe Wzgórze było tuż za granicami miasta, pięknie położone, ze świetnym fengshui - idealne miejsce na cmentarz. Nikogo nie obchodziło, czyje to groby. Wiadomo było, że przed Wyzwoleniem* musiały być to groby ludzi bogatych, bo biednych by na takie nie było stać. Nie czytaliśmy napisów, nie chcieliśmy wiedzieć, do kogo te groby należały. Nie mieliśmy przecież wpływu na to, że władze uczelni kazały nam je niszczyć...
Po dwóch latach studiów mieliśmy już trzy budynki uniwersyteckie i własne laboratorium. Oczywiście za pracę przy budowie nikt nam nie tylko nie zapłacił, ale nawet nie podziękował. Wszystko się robiło "w czynie społecznym", a za uchylanie się od obowiązków wobec własnego kraju można było wylecieć ze studiów z wielkim hukiem.
CHARAKTER
Początkowo ciężko poznać charakter Chińczyka. Ze sposobu, w jaki się wypowiada, moglibyście wnosić, że jest bardzo skromny; przecież nazywa siebie samego „nędznym człekiem” albo „głupkiem”, a swego syna zwie „psim synem”, jeśli jednak zarzucisz mu, że ma złe serce, poczuje się bardzo obrażony; nadaje sobie bowiem te miana tylko po to, by się skromnym wydawać. Nazywa swych znajomych „czcigodnym wujem” czy „szanownym bratem”, co czyni, by im sprawić przyjemność.
Chińczycy są bardzo dumni ze swego kraju i myślą, że nie ma drugiego takiego. Nazwali go „Niebiańskim Cesarstwem”*. Gardzą obcokrajowcami jako małpami i diabłami. Często można usłyszeć, jak kobieta poucza swe dziecię: „Patrz, zagraniczny diabeł (albo Fan Quei)**”. Chińczycy sądzą, że Anglicy są szpetni i zwą ich „czerwonowłosą nacją”.
Trzeba przyznać, że są Chińczycy pracowici: w rzeczy samej, gdyby nie byli, umarliby z głodu. Biedak często musi harować cały dzień po kolana w wodzie na polach ryżowych, a i tak na kolację ma tylko trochę ryżu i parę ziemniaków.
Damy, które nie muszą pracować są bardzo leniwe i zimą wstają bardzo późnym rankiem.
Mężczyźni bawią się jak nasze dzieci; ich ulubioną zabawą jest puszczanie latawców. Taniec za to jest raczej nieznany.
Chińczycy są bardzo egoistyczni i nieczuli. Można zobaczyć umierających żebraków na środku miasta i nikt się o nich nie troszczy, a tuż obok ludzie uprawiają hazard.
Chińczycy uważają, że po śmierci danego człowieka dom musi zostać oczyszczony z duchów; by nie przysparzać sobie kłopotu, ubodzy wyrzucają umierających krewnych ze swych ruder na ulicę, by tam umarli.
Jednak generalnie synowie okazują swym rodzicom wielki szacunek. Często trzymają ojcowską trumnę w domu przez trzy miesiące, a znany jest też przypadek syna, który spał przy takiej przez trzy lata. Krewni są zazwyczaj uprzejmi dla siebie wzajemnie, ponieważ spotykają się w Sali Przodków by czcić te same osoby. Przez oszczędność żyją razem i jadają w sto osób przy tym samym stole.
Chińczycy byli dawniej wstrzemięźliwi, woląc herbatę od alkoholu. W miastach są herbaciarnie. O ileż lepsze to od naszych piwiarni! Niedawno jednak zaczęli oni palić opium. To sok z białego maku, z którego robi się ciemne kulki. Chińczykom nie wolno go posiadać, ale Anglicy, przykro powiedzieć, sprzedają im to w sekrecie. Jest wiele palarni opium, w których można zobaczyć mężczyzn leżących na poduszkach, wciągających gorące opium i wydychających je ustami. Ci, którzy palą opium, mają zapadnięte policzki i drżące ręce, i szybko stają się starzy, głupi i chorzy. Dlaczego więc zażywają opium? Wielu mówi, że chcieliby je rzucić, ale nie potrafią.
Sapie to potrawa Dajów z Dehongu. Wykorzystuje się do niej zupę powstałą z gotowania świeżych jelit wołowych; po odsączeniu doprawia się ją solą, chilli, glutaminianem sodu itd. Następnie miesza z przygotowaną wcześniej mieloną wołowiną - i już jest gotowa do spożycia. Spożywa się sapie z makaronem ryżowym lub paskami "wołowych stu liści" czy wołowiny, które po prostu się w sapie macza. Smak sapie jest lekko gorzkawy; dzięki temu pomaga znieść upał i pobudza apetyt.
KARY
Chińczycy są bardzo cisi i spokojni; nic dziwnego, skoro się boją wielkiej bambusowej lagi.
Mandaryni (albo władcy miast) często skazują przestępców na położenie się na ziemi i zainkasowanie trzydziestu razów bambusem. Ale drewniany kołnierz* jest gorszy niż bambusowa laga. To wielki kawał drewna z dziurą, przez którą wkłada się głowę. Mężczyźni w drewnianych kołnierzach są wyciągani z więzień każdego ranka i mocowani łańcuchami do murów, gdzie może ich zobaczyć każdy przechodzień. Nie mogą się pożywić, ponieważ nie są w stanie podnieść rąk do ust; czasem jednak można ujrzeć jak syn karmi ojca przykutego do muru. Istnieją ludzie, których zawodem jest karmienie więźniów. Za większe przestępstwa grozi uduszenie albo dekapitacja.
JĘZYK
Nie ma drugiego takiego języka jak chiński. Zamiast liter służących do zapisu wyrazów, mają oni rysunek na każde słowo. Nazywam to rysunkiem, ale jest bardziej wizerunkiem/figurą niż rysunkiem. Chińczycy używają do pisania pędzli zamiast piór; pocierają kawałki tuszu o małe marmurowe talerzyki, maczając je najpierw w odrobinie wody, jak my maczamy kawałki farby. W marmurowym talerzyku jest zagłębienie, by zatrzymać wodę. Jak myślicie, co dla Chińczyków jest „czterema skarbami”? Tusz, pędzel, talerzyk marmurowy i woda*. Nazywają je skarbami, ponieważ tak kochają pisać. Nauczyciele są w Chinach bardzo poważani, jak zresztą powinno być wszędzie. Jednak szkoły w Chinach są podobne tym w Turcji, bardziej się nadają dla papug niż dla dzieci; tyle, że chińscy chłopcy siedzą na krzesłach ze stolikami przed sobą, zamiast siedzieć po turecku na podłodze, jak w Turcji. Najpierw uczą się malować słowa, a potem powtarzać lekcje z pamięci. A czynią to krzycząc głośno; w trakcie zdawania lekcji nauczycielowi są doń odwróceni plecami.
Pierwsza książka, którą dzieci czytają jest pełna opowiadań, z obrazkami na każdej stronie. Chcielibyście posłuchać jednej z tych historii?
„Był sobie ośmioletni chłopiec o imieniu Um-wen. Rodzice jego byli tak biedni, że nie stać ich było na moskitierę, która by ich ochroniła przed muchami w lecie. Chłopiec nie mógł znieść myśli, że jego rodzice będą pogryzieni przez muchy. Dlatego stał koło ich łóżka i, odsłonił swój drobny tułów, by muchy pogryzły jego zamiast rodziców. Ponieważ – powiedział – jeśli najedzą się moją krwią, zostawią moich rodziców w spokoju”.
Czy zachowanie chłopczyka było dobre? Z pewnością nie; przecież dobrzy rodzice byliby zasmuceni, że ich mali chłopcy zostali pogryzieni. Biedni mali Chińczycy! Nie wiedzieli o Nim, ukąszonym przez starego węża, byśmy nie zostali pożarci ani zniszczeni**.
WIEDZA I WYNALAZKI
Musimy się zgodzić, że Chińczycy są bardzo pomysłowi. Odkryli druk, odkryli jak zrobić proch i jeszcze jak używać magnetytu. Co to jest? Kawałek stali potarty o magnetyt będzie zawsze wskazywał Północ. Chińczycy odkryli te trzy rzeczy: druk, proch i użycie magnetytu, zanim my w Europie je odkryliśmy. Ale oni ich nas nie nauczyli, sami je odkryliśmy.
Są jednak dwie sztuki, których nauczyli nas Chińczycy: jak zrobić jedwab i jak zrobić porcelanę. Nie powinnam jednak mówić, że nas nauczyli; próbowali nas bowiem powstrzymać przed nauczeniem się tych sztuk; my jednak zobaczyliśmy ich jedwab i porcelanę i stopniowo nauczyliśmy się je wytwarzać sami. Chytry mnich przywiózł z Chin jaja jedwabników, schowane w wydrążonej lasce.
