urodziny

Dzisiejszy wpis powstał w ramach współpracy z japonia-info.pl czyli pod egidą Unii Azjatyckiej.

Wielu Chińczyków w ogóle nie obchodzi urodzin, a jeśli już, to w dziwnej hybrydzie chińsko-zachodnich zwyczajów: niedobry tort, papierowe czapeczki z "Happy Birthday" i czerwone koperty - bo to jedyny prezent, jaki dają Chińczycy. A przecież starożytni Chińczycy dla każdego ważnego okresu życia mieli nawet specjalne nazwy! Może i nie czczono jak w Europie samego faktu przejścia z jednego okresu w drugi, ale zdecydowanie pilnowano, by odpowiednio nazywać osoby w odpowiednim wieku. Jakie wyróżniano okresy i momenty przejściowe? 

• 湯餅之年 [汤饼之年] tāngbǐngzhīnián - wiek tangbinga czyli yuanxiao 元宵 (bliskiego krewnego tangyuana) - trzydniowe dziecko. Właśnie wtedy się zapraszało sąsiadów na tangbingi, więc i wiek dziecka się tak zwało. 
• 襁褓 qiǎngbǎo - niemowlę aż do ukończenia roku. Qiangbao to dosłownie powijaki 
• 孩提 háití - dziecko dwu-, trzyletnie. Ti znaczy nosić na rękach. 
• 垂髫 chuítiáo - przedszkolak. Dokładnie: wiek 3-7 dla dziewczynek i 3-8 dla chłopców. Dosł. opadające włosy (w dziecięcej fryzurze) 
• 童齔 [童龀] tóngchèn - zmiana zębów mlecznych na stałe czyli koło 7-8 roku życia. 
• 總角 [总角] zǒngjiǎo - dzieci od ósmego do czternastego roku życia. Dosł. związać w rogi. Wzięło się to stąd, że fryzura dla dzieci w tym wieku to były włosy związane z dwóch stron głowy, a wyglądające trochę jak rogi (przypomnijcie sobie, jak był uczesany Nezha). 
• 黃口 [黄口] huángkǒu - dzieci do dziesiątego roku życia 
• 幼學 [幼学] yòuxué - dziesięciolatek. Czyli młody, który może się zacząć uczyć. 
• 豆蔻 dòukòu - panienka 13-14letnia, czyli w pełnym rozkwicie. Dosł. kardamon. Współcześnie - określenie młodej, niezamężnej dziewczyny. Skąd ten kardamon? Otóż kwitnie on na początku lata. Nie jest to już wiosna czyli dzieciństwo, ale jeszcze nie nadeszło pełne lato czyli dorosłość. 
• 笄 jī - piętnastolatka. Sam znak to spinka do włosów, którą spinało się kok. Dziewczę, które dojrzało już wystarczająco, by wyjść za mąż - 及笄 jíjī - osiągnęło wiek odpowiedni do małżeństwa, a zarazem zmieniało uczesanie, bo już "było dorosłe". Z okazji osiągnięcia dojrzałości przeprowadzano ceremonię spinki 笄禮 [笄礼] jili. 
• 束髮 [束发] shùfà - piętnastolatek. Dosł. przepaska do włosów/wiązać włosy - bo wtedy chłopiec też zmieniał uczesanie. 
• 加冠 jiāguān - osiemnasto-dwudziestolatek. Dawniej młody mężczyzna przechodził konfucjańską ceremonię, która odbywała się w świątyni. Przeprowadzał ją ojciec delikwenta, a najważniejszy gość zakładał chłopcu "dorosłą" czapkę. Ceremonia zwała się więc 冠禮 [冠礼] guanli, bo 冠 to właśnie nakrycie głowy. 
• 而立之年 érlìzhīnián - trzydziestolatek. Dosłownie: lata stanięcia prosto (samodzielnie). W Dialogach Konfucjańskich powiedziano bowiem, że trzydziestolatek winien być niezależny: 三十而立 sānshí'érlì. Dziś erlizhinian używa się po prostu wobec osoby, która uzyskała faktyczną niezależność, bo założyła rodzinę lub firmę. 
• 不惑之年 bùhuòzhīnián - czterdziestka. Dosł. lata bez wątpliwości; lata pewności siebie. Znów Dialogi konfucjańskie, w których stoi 四十而不惑 - z okazji czterdziestki przestajemy mieć wątpliwości [patrzę na to z powątpiewaniem...]. 
• 知命之年 zhīmìngzhīnián - pięćdziesiątka; dosł. lata, gdy znamy swoje przeznaczenie. Znów Dialogi konfucjańskie: 五十而知天命. Mawia się również prościej 知天命 zhītiānmìng (znajomość przeznaczenia) albo wręcz "połowa setki" 半百. Pięćdziesięciolatków nazywano również 艾 ài - piołunem [W Księdze Obyczajów stoi 五十曰艾]. Gorycz starości?...
  
• 六九年 liùjiǔnián - rok sześciu dziewiątek czyli 54 urodziny. 
• 花甲之年 huājiǎzhīnián - sześćdziesiątka. Dosł. rok skończenia cyklu. Wiecie na pewno, że Chińczycy mają swój własny kalendarz i zodiak, a zodiak to 12 lat. Jednak nakłada się on również na pięć podstawowych elementów, stąd wodne szczury, ogniste smoki， drewniane konie itd. Pełny cykl to właśnie dwanaście lat w pięciu kombinacjach elementów, czyli sześćdziesiąt. Stąd osoba kończąca sześćdziesiątkę zaliczyła pełny cykl. Dlatego też inna nazwa na sześćdziesiątkę to "rok zmiany kalendarza" 还历之年 (tak naprawdę to powinna być nazwa 61 urodzin, ale z czasem się to zatarło). Inną nazwą jest rok posłusznego ucha 耳顺之年, czyli rok, w którym nasze ucho potrafi już odróżnić prawdę od kłamstwa (znów z Dialogów). Jednoznakowo można było nazwać sześćdziesięcio- lub siedemdziesięciolatka znakiem 耆 qí. 
• 古稀 gǔxī - siedemdziesiątka. Dosł. stary i niespotykany. Sformułowanie zaczerpnięte z wiersza Du Fu. Można również za nieocenionymi Dialogami mówić o latach, gdy wreszcie można czynić to, co radzi serce 從心之年 [从心之年] cóngxīnzhīnián. 
• 杖朝之年 zhàngcháozhīnián - osiemdziesiątka. Dosł. lata, gdy można o lasce wejść do pałacu cesarskiego (taki przywilej dla staruszków). Osiemdziesiąte urodziny nazywa się również parasolowymi, bo górna część znaku parasola przypomina ósemkę - 傘壽 [伞寿] sǎnshòu 
• 耄耋之年 màodiézhīnián albo po prostu 耄耋 màodié - sędziwy - wszystko powyżej osiemdziesiątki 
• 鲐背之年 táibèizhīnián - dziewięćdziesiątka. Dosł. lata makrelego grzbietu. 
• 期颐之年 qīyízhīnián - setka. Dosł. czas dolnej części twarzy. 

Ludzie starsi zazwyczaj obchodzą tylko okrągłe urodziny (60, 70 itd.), plus kilka dodatkowych: 

• 喜壽 [喜寿] xǐshòu - 77 urodziny. Dosł. radosne urodziny 
• 米壽 [米寿] mǐshòu - 88 urodziny. Dosł. ryżowe urodziny 
• 白壽 [白寿] báishòu - 99 urodziny. Dosł. białe urodziny 
• 茶壽 [茶寿] cháshòu - 108 urodziny. Dosł. herbaciane urodziny 

Czy to wszystko? Ależ skąd! W literaturze jest tego znacznie więcej. Ale... nawet o tych podstawowych prawie nikt już nie pamięta. A szkoda! Wprawdzie nie chciałabym, żeby 15 lat znów było uważane za wiek odpowiedni do zamążpójścia ani żeby pięćdziesiątka kojarzyła się już tylko z piołunem, ale i tak mi żal, że piękne nazwy, związane z interesującymi tradycjami nie obchodzą już nikogo...

Tutaj poczytacie o urodzinach po japońsku.